Stanowisko 6 – Lasy Łęgowe

LAS ŁĘGOWY to zbiorowisko leśne, występujące nad rzekami i potokami, w zasięgu wód powodziowych, które podczas zalewu nanoszą i osadzają żyzny muł. W ten sposób powstaje najbardziej typowa dla lasów łęgowych gleba – czyli holoceńska, żyzna mada rzeczna.

Siedliska niemal wszystkich łęgów związane są z wodami płynącymi na obszarach nizinnych. Najbliższy wielki obszar tego typu lasów to Łęgi Odrzańskie, stanowiące fragment doliny Odry o długości 101 km, ciągnący się od Brzegu Dolnego do Głogowa (od km 290 do km 385 szlaku żeglugowego rzeki Odry), w granicach dawnej terasy zalewowej rzeki, wraz z ujściowym odcinkiem doliny Baryczy. Łęgi Odrzańskie to najdłuższa ostoja na Dolnym Śląsku (długości ponad 70 km), a dzięki swojemu położeniu w dolinie jednej z największych rzek europejskich jest także bardzo ważnym korytarzem ekologicznym w skali całego kontynentu.

Na wysokości Bytomia Odrzańskiego lasy także mają charakter łęgowy i obejmują siedliska nadrzeczne, których duża część jest regularnie zalewana. W dolinie znajdują się też duże kompleksy wilgotnych łąk sąsiadujących z łęgami.

DRZEWA LASÓW ŁĘGOWYCH

W drzewostanie łęgów występują m.in.: olcha, topola, wierzba, wiąz, jesion, dąb. Są to gatunki drzew, które dobrze znoszą wilgotne podłoże i okresowe zalewania.

OLSZA, OLCHA (Alnus Mill.)

Olchy rodzaj drzew i krzewów liściastych z rodziny brzozowatych, zalicza się do niego według różnych źródeł od 25 do 41 gatunków. Olsze występują naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie ich zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam, Azji Południowo-Wschodniej i Japonii. Najdalej na południe występuje w kolumbijskich Andach w Ameryce Południowej. W Europie rośnie 5 gatunków, z czego w Polsce trzy: olsza czarna (A. glutinosa), olsza szara (A. incana) i olsza zielona (A. alnobetula)

Gatunki z tego rodzaju rosną często na siedliskach wilgotnych i zalewowych. Wykorzystywane jest ich drewno, cenione ze względu na łatwość obróbki i trwałość, w tym odporność na gnicie w wodzie. Wyrabiano z niego m.in. węgiel drzewny i proch.

OLSZA CZARNA jest gatunkiem szybkorosnącym, żyje około 120 lat. Najbardziej charakterystyczną cechą olszy czarnej są niewielkie, szyszeczkowate owocostany osadzone na trzoneczkach i utrzymujące się na drzewie przez kilka lat. Nasiona wysypują się zimą. Olszę czarną wyróżnia bardzo ciemna kora (stąd nazwa). Tak jak inne gatunki olszy występuje na terenach podmokłych, głównie wzdłuż brzegów rzek i innych zbiorników wodnych.

Topola (Populus L.)

Topole to rodzaj drzew z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Wyróżnia się w jego obrębie ok. 30–40 gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty półkuli północnej i obszar od Arktyki po południowy Meksyk, północną Afrykę, Bliski Wschód, południowe Chiny i Wietnam. W Europie i w Polsce występują trzy rodzime gatunki – topola czarna, biała i osika. Topole występują głównie w lasach łęgowych wzdłuż rzek, aczkolwiek niektóre rosną też na glebach suchych np. osika. Preferują gleby żyzne i wilgotne. Są to wysokie drzewa osiągające do 50 m wysokości i należą do najszybciej rosnących drzew w klimacie umiarkowanym, jednak żyją stosunkowo krótko.

TOPOLA OSIKA (Populus tremula L.) jest pospolitym drzewem liściastym. Ze względu na niewielkie wymagania, zasiedla praktycznie każdy rodzaj terenu. W Polsce jest rozpowszechniona na obszarze całego kraju. Najbardziej charakterystyczną cechą osiki są jej okrągłe listki, umieszczone na długich, cienkich ogonkach. Nawet przy najmniejszym podmuchu wiatru poruszają się, delikatnie drżąc, stąd znane powierzenie: trząść się jak osika. Drewno osiki jest bardzo lekkie, miękkie i nietrwałe. Stosowane jest w przemyśle celulozowo – papierniczym oraz do produkcji zapałek i sklejki. Wyrabia się z niej wełnę drzewną oraz skrzynki opakowaniowe. Cenią ją także modelarze i rzeźbiarze.

JESION WYNIOSŁY (Fraxinus excelsior L.)

Jesion wyniosły to gatunek drzewa liściastego należący do rodziny oliwkowatych. Występuje naturalnie na większości obszaru Europy i w Azji Zachodniej (Liban, Syria oraz Kaukaz i Zakaukazie), od północnej i Wysp Brytyjskich na zachodzie po dolinę Wołgi koło Kazania i góry Elburs na wschodzie. Na północy zwarty zasięg występowania drzewa sięga otoczenia fiordu Trondheim w Norwegii. Na południu Europy nie występuje w Portugalii i większości Hiszpanii, na Korsyce, Sardynii, Sycylii, a także we włoskiej Kalabrii oraz w Grecji (poza północnym skrawkiem). Spotkać go można także w Nowej Zelandii oraz w rozproszonych lokalizacjach w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie (głównie w ich wschodniej części). W Polsce jest pospolity na całym obszarze.
Jesion jest wysokim drzewem (około 30 – 40 m wysokości) z luźno, jajowato stożkową koroną. Może żyć 300 lat. Już sama jego nazwa „wyniosły” nawiązuje do jego wysokiej i strzelistej, a przez to niezwykle eleganckiej sylwetki, dzięki której bywa czasem nazywany „arystokratą wśród drzew”. Początkowo rośnie szybko, ale w wieku około 100 lat przestaje rosnąć na wysokość. Gatunek ten posiada duże wymagania glebowe i jest stosunkowo tolerancyjny na niskie temperatury.

Drewno jesionu jest bardzo sprężyste, dobrze się poleruje i można go poddawać operacjom gięcia. Dawniej było niezastąpione w sporządzaniu lanc, łuków, strzał, oszczepów dla atletów, a później także nart. Obecnie z jego drewna wykonuje się materiały podłogowe i okleiny do produkcji mebli. Jest też cenionym materiałem opałowym do kominków.

WIĄZ SZYPUŁKOWY (Ulmus laevis L.)

Wiąz szypułkowy to gatunek drzewa liściastego należący do rodziny wiązowatych (inne nazwy: wiąz gładki, wiąz rozpierzchły). Występuje w Europie środkowej, wschodniej i południowo – wschodniej aż po Kaukaz, na wschód od Uralu. Nie występuje w Anglii i nie przekracza granicy Bałtyku i Morza Północnego. W Europie Zachodniej jest dość rzadki, w południowo-wschodniej zaś jest bardziej powszechny od wiązu polnego. W całej Polsce wiąz szypułkowy jest dość pospolity.

Jest to drzewo o szerokiej, kopulastej lub pucharowato rozszerzonej ku górze koronie i o wysokości do 35–40 m. Pień jest gruby i przeważnie charakterystycznie rozszerzony u podstawy. Wiąz szypułkowy lubi gleby wilgotne do mokrych (w tym okresowo zalewane). Jest to drzewo ciepłolubne, ale całkowicie mrozoodporne. Rośnie zwykle pojedynczo lub w niewielkich grupach, najczęściej wraz z jesionami, wierzbami, topolami, olszami, dębami i grabami. Należy do najpiękniejszych gatunków europejskich.

Drewno wiązu jest błyszczące, bardzo dekoracyjne. Bezpośrednio po ścięciu drewno ma charakterystyczny, raczej nieprzyjemny zapach. Jest to drewno nieodporne na czynniki atmosferyczne. Używa się go do wyrobu sprzętu sportowego, uchwytów narzędzi, zabawek.

WIERZBA (Salix L.)

Wierzba to rodzaj drzew, krzewów lub płożących krzewinek z rodziny wierzbowatych (Salicaceae Mirb.). Obejmuje około 450 – 470 gatunków. Największe drzewa przekraczają 30 m wysokości, a pędy najniższych roślin nie wznoszą się wyżej niż na kilka cm (np. wierzby zielnej S. herbacea). Rośliny te rosną na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy, przy czym bardzo nieliczne występują w Afryce i Ameryce Południowej. W strefie międzyzwrotnikowej wierzby rosną tylko na obszarach górskich. Zasięg większości gatunków obejmuje strefę umiarkowaną na półkuli północnej (wierzba arktyczna S. arctica należy do kilku roślin najdalej na północ sięgających – do 83° N). W Europie występują 64 gatunki, z czego w Polsce dziko rośnie około 26 gatunków. Rośliny te rosną często nad wodami i w miejscach wilgotnych. W Polsce najpowszechniejsze gatunki to wierzba biała i szara.

WIERZBA BIAŁA (Salix alba L.) to duże drzewo o szerokorozłożystej koronie i giętkich gałęziach swobodnie zwisających ku dołowi. Liście wierzby mają kształt wydłużony, osiągają nawet 10 cm długości, drzewo zaś osiąga do 30 m wysokości. Preferuje okresowo zalewane, piaszczyste gleby, stąd często można ją spotkać na brzegach rzek i strumieni. Drzewo szybko rosnące i dość krótkowieczne, z silnie rozbudowanym systemem korzeniowym. Drzewo rośnie najczęściej w dolinach rzek, w strefie corocznych zalewów, w lasach i zaroślach łęgowych..Często w pniu starszych drzew występują spróchniałe dziuple.
Drewno wierzby białej jest wyjątkowo kruche i łatwo próchnieje. Jest też lekkie, miękkie, łatwo łupliwe i plastyczne, daje się dobrze giąć, sklejać i barwić. Jest wykorzystywane do wyrobu opakowań, elementów sprzętu sportowego oraz galanterii drzewnej. Formy krzewiaste natomiast są wykorzystywane do wyplatania koszy i innych wyrobów wikliniarskich. Jest też powszechnie wykorzystywane jako drewno opałowe.

Kora wierzby natomiast zawiera leczniczą salicynę, która ma silne działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ściągające. Wykorzystywana jest zatem przy takich dolegliwościach i chorobach jak: ból głowy lub przeziębienie przebiegające z gorączką. Obecnie nie pozyskuje się już kory wierzb, ponieważ salicynę wytwarza się sztucznie. Występuje ona w takich lekach jak Polopiryna czy Aspiryna.

ROŚLINY RUNA LASÓW ŁĘGOWYCH

Gatunkami występującymi we wszystkich zespołach łęgowych w warstwie runa leśnego są:

• PODAGRYCZNIK POSPOLITY (Aegopodium podagraria) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Nazwa polska pochodzi od tego, że dawniej leczono nim dnę moczanową, potocznie zwaną podagrą.

• KOSTRZEWA OLBRZYMIA (Festuca gigantea) – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych. Występuje w całej niemal Europie i na obszarach Azji. Bylina ta kwitnie w okresie od czerwca do lipca, dobrze znosi mrozy i suszę.

• POKRZYWA ZWYCZAJNA (Urtica dioica) – gatunek rośliny z rodziny pokrzywowatych. Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce Północnej i Ameryce Północnej. Rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach oraz bardzo często na żyznych siedliskach ruderalnych. Pokrzywa zwyczajna jest jest rośliną leczniczą i kosmetyczną, jadalną i paszową, dostarcza także włókien, barwnika i jest użytkowana w ogrodnictwie. Z powodu obecności kłująco-parzących włosków powoduje bolesne podrażnienia skóry ludzi i zwierząt.

Liść pokrzywy zwyczajnej Kwiatostany pokrzywy zwyczajnej

• WIĄZÓWKA BŁOTNA (Filipendula ulmaria) – gatunek byliny należący do rodziny różowatych. Jest gatunkiem eurosyberyjskim, występuje w Azji od Syberii przez Mongolię po Chiny i w północnej i środkowej Europie. W Polsce jest rośliną pospolitą, rośnie na brzegach wód, na mokrych łąkach, w świetlistych zaroślach nadrzecznych, nad rowami. Jest lubiącym półcień hygrofitem. Wiązówka błotna bardzo często występuje w zaroślach wierzby szarej. Roślina wykazuje właściwości lecznicze, które poznano już w średniowieczu. Dawniej w medycynie ludowej była ważną rośliną zielarską – używano jej do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego, jako ziele przeciwkrwotoczne i przeciwbiegunkowe. Ma też właściwości przeciwgorączkowe (dzięki zawartości salicyny), napotne, moczopędne i przeciwreumatyczne. Napar używany jest do leczenia przeziębień, chorób górnych dróg oddechowych oraz pomocniczo przy grypie i chorobach reumatycznych.
  

  

  Kwiatostan wiązówki błotnej

  

  Pokrój wiązówki błotnej

  

  Liść wiązówki błotnej

  
  

• BLUSZCZYK KURDYBANEK (Glechoma hederacea L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Występuje w całej Europie, w umiarkowanych strefach Azji, na Syberii, ale zadomowiony także w Ameryce Północnej, gdzie jest gatunkiem zawleczonym. Pospolity na całym obszarze Polski. Epitet gatunkowy nazwy zwyczajowej (kurdybanek) pochodzi od kurdybanów – czyli garbowanych skór, zdobionych m.in. motywami roślinnymi. Roślina osiąga wysokość 10–20 cm, ma długie pełzające rozłogi, łatwo zakorzeniające się. Stosowana jako przyprawa do zup, ze względu na przyjemny korzenny zapach i smak.

Lasy łęgowe zaliczane są do roślinności azonalnej, czyli niezwiązanej z określoną strefą roślinną klimatyczną, ale ze specyfiką siedliska. Roślinność azonalna to wysoce wyspecjalizowana roślinność, której występowanie zależy bardziej od środowiska lub cech podłoża, niż od warunków klimatycznych; np. roślinność wodna. Cennym elementem przyrody obszarów łęgów i towarzyszących nim wilgotnych łąk są interesujące gatunki, takie jak:

• GORYCZKA WĄSKOLISTNA (Gentiana pneumonanthe) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w całej niemal Europie oraz na Kaukazie i części Syberii. W Polsce rozproszony na całym niżu, szczególnie w południowo-zachodniej i wschodniej części. Roślina objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Kwitnie od czerwca do września, rozmnaża się przez nasiona oraz wegetatywnie – przez kłącza. Jej siedliskiem są wilgotne lub podmokłe łąki. Jest rośliną trującą.

• KOSACIEC SYBERYJSKI (Iris sibirica) ) – gatunek roślin cebulowych i kłączowych należący do rodziny kosaćcowatych. Rodzimy obszar występowania obejmuje południową, środkową i zachodnią Europę, Turcję, Kaukaz i Syberię. W Polsce występuje w rozproszeniu na większości obszaru, ale najliczniej na Dolnym Śląsku, Wyżynie Lubelskiej i na Roztoczu. Bylina ta kwitnie w maju i czerwcu, zapylana jest przez trzmiele. Występuje na torfowiskach niskich m.in. na wilgotnych łąkach. Preferuje pełne nasłonecznienie i żyzną glebę bagienną zawierającą wapń. W Polsce kosaciec syberyjski objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.

• CZOSNEK KĄTOWATY, czosnek kątowy (Allium angulosum) – gatunek byliny należący do podrodziny czosnkowych w rodzinie amarylkowatych. Występuje w środkowej, wschodniej i południowej Europie, Kirgistanie i na Syberii. W Polsce jest dość rzadki i objęty ochroną. Rośnie głównie w dolinach dużych rzek, np. w dolinie środkowej Odry, na wilgotnych łąkach . Kwiaty w kolorze liliowym lub białawym o długości 3–6 mm, na kanciastych szypułkach, są zebrane w kulisty baldach. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Gatunek na obszarze kraju uznany za narażony wyginięciem i od 2014 roku jest objęty w Polsce ochroną częściową.

Wiosną w runie lasów łęgowych można dostrzec także wiele innych roślin kwitnących, które wykorzystują docierające do dna lasu promienie słoneczne z powodu nie rozwiniętych jeszcze liści na drzewach. Są to:

•  ZAWILEC GAJOWY (Anemone nemorosa)
  

  ZAWILEC GAJOWY

• ZAWILEC ŻÓŁTY (Anemone ranunculoides)
  

  ZAWILEC ŻÓŁTY

• GAJOWIEC ŻÓŁTY (Galeobdolon luteum Huds.)
  

  GAJOWIEC ŻÓŁTY

• ZIARNOPŁON WIOSENNY, JASKIER WIOSENNY, dawniej pszonka (Ficaria verna Huds.)
  

  ZIARNOPŁON WIOSENNY, JASKIER WIOSENNY

• PRZYLASZCZKA POSPOLITA (Hepatica nobilis Mill.)
  

  PRZYLASZCZKA POSPOLITA

• ŚNIEŻYCA WIOSENNA (Leucojum vernum)
  

  ŚNIEŻYCA WIOSENNA

• PRZETACZNIK OŻANKOWY (Veronica chamaedrys)
  

  PRZETACZNIK OŻANKOWY

• FIOŁEK LEŚNY (Viola reichenbachiana)
  

  FIOŁEK LEŚNY (Viola reichenbachiana)

• GLISTNIK JASKÓŁCZE ZIELE (Chelidonium majus)
  

  GLISTNIK JASKÓŁCZE ZIELE (Chelidonium majus)

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Las_%C5%82%C4%99gowy
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C4%99gi_Odrza%C5%84skie
https://archive.ph/zKjEM
https://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/olsza-czarna/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Olsza
https://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/topola-osika/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Topola
https://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/jesion-wyniosly/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jesion_wynios%C5%82y
https://ladnydom.pl/Ogrody/56,113408,16995169,Jesion_wyniosly__Prezentacja_drzewa_.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85z_szypu%C5%82kowy
https://e-puszcza.pl/plants/jesion-wyniosly-fraxinus-excelsior/
https://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/wiaz-szypulkowy/
https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/drzewa/wierzba-biala
https://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/wierzba-biala/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wierzba
https://atlas.roslin.pl/plant/8317
https://pl.wikipedia.org/wiki/Podagrycznik_pospolity
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kostrzewa_olbrzymia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pokrzywa_zwyczajna
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85z%C3%B3wka_b%C5%82otna
https://zywienie.medonet.pl/produkty-spozywcze/ziola/bluszczyk-kurdybanek-wlasciwosci-i-dzialanie-na-organizm/w52b1zs
https://encyklopedia.interia.pl/geografia/news-roslinnosc-azonalna,nId,2065181
https://pl.wikipedia.org/wiki/Goryczka_w%C4%85skolistna
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kosaciec_syberyjski
https://sadzawka.pl/Iris_pseudacorus-Kosaciec_zolty_100_sztuk
https://pl.wikipedia.org/wiki/Czosnek_k%C4%85towaty
https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/rosliny-runa?b_start:int=24
https://ladnydom.pl/Ogrody/7,113408,21764767,zawilec.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Gajowiec_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zawilec_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziarnop%C5%82on_wiosenny
http://kasiadytrych.pl/2015/05/5-roslin-ktore-znajdziesz-wiosna-w-lesie.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Przylaszczka_pospolita
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Anie%C5%BCyca_wiosenna
https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/sniezny-zwiastun-wiosny
https://www.silvermint.pl/co-kwitnie-wiosna-w-lesie/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Przetacznik_o%C5%BCankowy
https://pl.wikipedia.org/wiki/Fio%C5%82ek_le%C5%9Bny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Glistnik_jask%C3%B3%C5%82cze_ziele#Ekologia