Stanowisko 19 – Martwe drewno – owady saproksyliczne

Drzewo czy drewno?

W języku potocznym oba pojęcia są często mylone i używane zamiennie, a to błąd, gdyż mają one zupełnie różne znaczenia.

• DRZEWO oznacza rodzaj rośliny, posiada pień, koronę i korzeń, a każdy z tych elementów zbudowany jest z różnych tkanek – między innymi drewna;
• DREWNO to rodzaj tkanki przewodzącej, która zajmuje przestrzeń wewnątrz pnia między rdzeniem, miazgą i korą.

Tak więc mówiąc o drzewie mówimy o całej roślinie: sadzimy drzewo, siedzimy w cieniu drzewa, ścinamy drzewo. Słowa drzewo używamy mówiąc o całości rośliny także w znaczeniu drzewa: powalonego, złamanego przez wiatr, ściętego przez człowieka.

Natomiast słowa drewno używamy, kiedy mówimy o tkance drzewnej, np. drewno nieobrobione w postaci pni (dłużyc, kłód) i gałęzi nazywa się w leśnictwie surowcem drzewnym. Tak więc: rąbiemy drewno, kupujemy na opał drewno, pozyskujemy drewno, rzeźbimy w drewnie.

Słowem: ścinamy drzewo, a wywozimy z lasu drewno (surowiec drzewny).

Budowa drewna

Budowę drewna dzieli się na makroskopową (widoczną gołym okiem lub przy użyciu lupy o niewielkim powiększeniu) i mikroskopową (rozpoznawalną tylko przy użyciu mikroskopu).

Do elementów BUDOWY MAKROSKOPOWEJ drewna należą:

• rdzeń – to pasmo tkanki miękiszowej, stanowiące fizjologiczną oś pnia (na ogół nie pokrywa się z osią geometryczną), na przekroju poprzecznym widoczny w postaci ciemnej plamki różnego kształtu i różnej wielkości (najczęściej w granicach 1-5 mm);
• biel – to obwodowa strefa pnia spełniająca funkcje przewodzenia wody i gromadzenia materiałów zapasowych;
• twardziel – to wewnętrzna strefa pnia, która nie zawiera żywych komórek i która w wyniku wytworzenia wcistek w naczyniach (u drzew liściastych) lub zamknięcia jamek (u drzew iglastych), nie spełnia funkcji fizjologicznych i nie przewodzi wody;
• słoje roczne – to inaczej roczne przyrosty, czyli warstwa drewna przyrastająca w ciągu roku. W warunkach polskich drewno nie przyrasta poza sezonem wegetacyjnym, dlatego cały przyrost roczny dzieli się na drewno wczesne (wiosenne) i późne (letnie).
• drewno wczesne to część słoja rocznego przyrastająca na wiosnę (u iglastych drewno wczesne jest jasne);
• drewno późne to część słoja rocznego przyrastająca latem (u iglastych drewno późne jest ciemne);
• łyko (inaczej floem) to rodzaj tkanki przewodzącej w roślinach naczyniowych. Łyko jest tkanką żywą przewodzącą produkty fotosyntezy;
• miazga (inaczej kambium) to rodzaj tkanki twórczej, położonej w cienkiej warstwie między drewnem a łykiem, miazga wytwarza w kierunku wewnętrznym pnia drewno, a w kierunku zewnętrznym łyko;
  liczne wady drewna np.:
  • sęki to ślady po gałęziach, w zależności od gatunku drewna, wielkości i rodzaju sęka mogą być zaletą lub wadą drewna, zarówno z punktu widzenia technicznego jak też estetycznego;
  • krzywizny
  • napływy korzeniowe
  • rak

Elementy budowy makroskopowej drewna

Jak obliczyć wiek ściętego drzewa?

Przekrój poprzeczny pnia to płaszczyzna powstała na skutek przecięcia drewna w poprzek włókien. Na takim przekroju poprzecznym widać słoje roczne w postaci koncentrycznie ułożonych linii. Słoje roczne są dobrze widoczne w drewnie gatunków iglastych, takich jak: sosna, świerk, modrzew, jodła, daglezja, cis. Można na ich podstawie obliczyć wiek drzewa.

Jeśli chcesz się dowiedzieć, ile drzewo ma lat, po prostu policz jego słoje. Jedna para słojów to 1 rok życia drzewa. Para słojów to jasny i ciemny przyrost drzewa każdego roku. Drzewo z wiekiem posiada słoje coraz ciaśniej ułożone przy zewnętrznej stronie pnia. Można więc na podstawie słojów stwierdzić, czy drzewo jest młode na swój wiek, czy już nie. U młodych drzew słoje mają duże przestrzenie między sobą.

Do elementów BUDOWY MIKROSKOPOWEJ drewna należą:

• naczynia to elementy przewodzące w drewnie drzew liściastych w postaci rurowatej o średnicy bardzo zróżnicowanej w zależności od gatunku drzewa (0,03-0,5 mm). Duże naczynia są doskonale widoczne gołym okiem, małe tylko pod mikroskopem. W makroskopowym oznaczaniu drewna odgrywają dużą rolę;
• włókna drzewne to trzeci istotny element anatomicznej budowy drewna w postaci wydłużonych ostro zakończonych komórek, będących budulcem drewna liściastego. Wypełniają one od 35 do 65% objętości drewna. Średnica włókien wynosi 0,02-0,05 mm. Włókna drzewne mają duży wpływ na twardość i właściwości mechaniczne drewna.
• cewki to elementy przewodzące w postaci komórek o wydłużonym kształcie, będące głównym budulcem drewna iglastego (około 90% objętości). Cewki mają bardzo małą średnicę (ok. 0,02-0,04 mm) i są niedostrzegalne gołym okiem.
• promienie drzewne
• przewody żywiczne to elementy drewna produkujące i transportujące żywicę. Występują w drewnie gatunków iglastych (nie wszystkich). Przewody żywiczne w drewnie rozmieszczone są pionowo i poziomo, jednak dla makroskopowego oznaczania drewna znaczenie mają wyłącznie przewody pionowe;
• komórki miękiszowe – miękisz drzewny to tkanka roślinna występująca w postaci pasm komórek miękiszowych pomiędzy innymi elementami drewna (ksylemu), pełniąca funkcję tkanki spichrzowej oraz zapewniająca łączność drewna z innymi tkankami organu, co jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania drewna jako tkanki przewodzącej. Miękisz drzewny to jedyne żywe komórki wchodzące w skład drewna. Podczas procesu przekształcania drewna miękkiego w twardziel komórki miękiszu drzewnego mogą wrastać do wnętrza naczyń tworząc wcistki.

Skąd pochodzi martwe drewno?

Drzewa mogą zamierać z różnych przyczyn. Życie każdego drzewa ma swój naturalny kres. W zależności od gatunku, nasze rodzime drzewa dożywają do kilkuset lat. Jednakże te długowieczne drzewa są osłabiane czynnikami abiotycznymi oraz biotycznymi, skracającymi ich żywot. W lasach naturalnych, gdzie drzewa występują w skupieniach różnowiekowych oraz wielopiętrowych, oprócz zamierania drzew w wieku młodocianym w wyniku konkurencji o światło, drzewa po osiągnięciu pewnego, zaawansowanego wieku zamierają, ich żywotność i kondycja zdrowotna maleje, osłabione zostają także możliwości i reakcje obronne drzewa na różne czynniki chorobotwórcze. Mówimy, że drzewa wchodzą w fazę terminalną (starzenia się). Z czasem w takim lesie obserwujemy coraz więcej obumarłych drzew. Drzewa po zamarciu otwierają dostęp światła do dna lasu, przez co umożliwiają pojawienie się młodego pokolenia. Drzewa pod wpływem grzybów, które powodują rozkład drewna oraz wiatrów mogą się przewracać. Stają się siedliskiem życia wielu gatunków grzybów, śluzowców, bakterii, roztoczy, owadów, a także ptaków, ssaków czy mchów, a nawet nowych drzew.

Jednak najczęściej drzewa zamierają w wyniku zaatakowania ich przez owady, albo grzyby powodujące choroby, bądź czynniki abiotyczne np. długotrwałe susze, powodzie czy uderzenia piorunów. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana — drzewa zamierają w wyniku kompleksowego działania wielu nakładających się na siebie czynników natury ożywionej i nieożywionej. Zwykle po oddziaływaniu jednego czynnika stresowego, np. długotrwałej suszy, lub wahania poziomu wód gruntowych drzewo reaguje obniżonymi zdolnościami reakcji odpornościowych, staje się łatwym obiektem do zasiedleń przez owady, czy grzyby powodujące choroby. To zasiedlanie może zachodzić na wszystkich częściach rośliny. Proces chorobowy prowadzący do zamierania drzewa jest zjawiskiem długotrwałym i powolnym. Tylko w przypadku młodych drzew i bardzo groźnych grzybów patogenicznych lub owadów mogą one zamierać nagle. Proces może być tak szybki, że czasami nie dochodzi do przebarwienia aparatu asymilacyjnego — wysycha i pozostaje zielony.

Etapy zamierania i rozpadu drzewa:

1. osłabienie systemu odpornościowego przez czynniki abiotyczne,
2. inwazja czynników biotycznych,
3. pierwsze objawy w koronach drzew — zamieranie pędów,
4. zamieranie gałęzi i konarów,
5. powstawanie ran na pniu, odpadanie kory,
6. zamieranie drzewa,
7. odpadanie gałęzi konarów,
8. przewrócenie pnia w wyniku rozkładu drewna przez grzyby, rozkładu systemu korzeniowego oraz działania silnych wiatrów,
9. rozkład i rozpad pozostałej części drewna.

Rozkład drewna

Tylko nieliczne organizmy mogą korzystać z celulozy, hemicelulozy czy ligniny (podstawowych składników budulcowych ścian komórkowych drewna) jako źródła węgla. W większości przypadków do tej grupy należą grzyby z gromady Basidiomycota (podstawkowe). Grzyby te wnikając do drewna wytwarzają enzymy, które rozkładają składniki ścian komórkowych na związki prostsze, zawierające węgiel łatwiej przyswajalny przez te organizmy. Enzymy te łatwo rozprzestrzeniają się w środowisku drzewnym i pełnią role katalizatorów procesu rozkładu ścian komórkowych drewna.

Etapy rozkładu drewna

1. zmiana zabarwienia, drewno jeszcze nie zmienia konsystencji jest twarde,
2. drewno przebarwione mięknie,
3. drewno pęka, wyraźnie widać oddzielające się włókna (zgnilizna biała) lub kostki (zgnilizna brunatna), widoczne czasami strzępki grzyba
w szczelinach spękań, albo brunatne lub czarne linie demarkacyjne świadczące o obecności grzybów,
4. drewno rozpada się na mniejsze kawałki, w pniach i kłodach powstają dziuple,
5. drewno kruszy się, powstaje pył.

Martwe drewno jako środowisko życia owadów

W Polsce podejście do martwego drewna pozostawionego w lesie zmienia się — tak jak zmienia się świadomość społeczeństwa odnośnie kwestii ochrony gatunków bezkręgowców związanych z tym biotopem i dla których stanowi ono bazę lęgową. Obecnie obowiązująca Instrukcja Ochrony Lasu (2004) celem zapewnienia warunków rozwoju wszystkim organizmom związanym z rozkładającym się drewnem nakłada na nadleśniczego obowiązek utrzymania w lesie drewna martwych drzew w różnych stopniach rozkładu, uwzględniając uwarunkowania przyrodnicze i ekonomiczne. Nie należy również stojących drzew martwych pozostawiać wzdłuż dróg, szlaków komunikacyjnych i w innych miejscach przebywania ludzi.

Wśród celów, jakie stawiane są przed współczesną profilaktykę w ochronie lasu wymienia się m.in. naturalność, różnorodność gatunkowa i genetyczna, rodzimość, odporność, zgodność z siedliskiem itp. Realizowane jest to  poprzez różne działania, wśród których można m.in. wyróżnić: zapewnienie istnienia ciągłości wszystkich faz rozwoju drzew i drzewostanów, czy też pozostawianie w lesie drzew martwych (w różnym stopniu rozkładu), do ich biologicznego rozkładu w celu powstrzymania degradacji gleb i przyspieszenia obiegu materii.

Do zadań współczesnego leśnictwa wielofunkcyjnego zalicza się również ochronę różnorodności biologicznej. Wiąże się to z właściwym gospodarowaniem martwą materią organiczną znajdującą się w lesie. Drewno drzew martwych jest ważnym elementem ekosystemu korzystnie wpływającym na fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleby. Stwarza ono ponadto korzystne warunki do rozwoju dla wielu organizmów pożytecznych, a większość zagrożonych i ginących gatunków leśnej fauny przynajmniej w pewnych fazach swojego życia jest związana z drzewami starymi, zamierającymi, bądź zamarłymi. Rozkładające się drewno stanowi refugia i habitaty dla wielu organizmów. Oprócz owadów zaliczyć można do nich bakterie, grzyby, glony, porosty, rośliny naczyniowe, czy też płazy, gady, ptaki i drobne ssaki. Tym samym eliminacja martwego drewna z lasu prowadzi do usunięcia korzystnych dla tych organizmów stanowisk rozwoju, a tym samym zubożenia gatunkowego.

Celem zachowania różnorodności biologicznej zaleca się wyznaczać i pozostawiać w lesie drzewa dziuplaste o małej przydatności użytkowej do ich biologicznej śmierci i naturalnego rozkładu w ilości do 5 drzew na 1 ha lasu (możliwie różnych gatunków).

Tereny leśne stanowią miejsce występowania różnych grup bezkręgowców, wśród których dominują owady. Do tej pory głównym zadaniem leśników związanym z tą gromadą zwierząt była ochrona drzewostanów przed stratami powodowanymi przez owady zaliczane do tzw. szkodników. Obecnie coraz więcej uwagi poświęcane jest gatunkom zagrożonym i chronionym modyfikując prowadzoną gospodarkę leśną pod kontem zachowania ich stanowisk. Tym samym można stwierdzić, że leśnicy polscy poza realizacją zadań gospodarczych związanych z produkcją i dostarczaniem surowca drzewnego, w coraz szerszym zakresie zajmują się czynną ochroną przyrody.

Tak jak już wspomniano – martwe drewno jest środowiskiem życia bardzo wielu gatunków drobnych organizmów, które noszą wspólną nazwę: gatunków saproksylicznych.

Co to są gatunki saproksyliczne?

Gatunek saproksyliczny to gatunek bezkręgowca (w tym owady) związany z martwym drewnem. Z obecnością gatunków saproksylicznych związane są pośrednio inne owady:

• drapieżcy; związane pośrednio z martwym, rozkładającym się drewnem. Pokarmem larw, a często i form dorosłych są inne bezkręgowce, zasiedlające to środowisko,
• larwy pasożytujące na owadach związanych z martwym drewnem,
• odżywiające się odchodami zwierząt zasiedlających martwe, rozkładające się drewno,
• odżywiające się szczątkami zwierząt znajdującymi się w martwym drewnie, albo w dziuplach starych żywych drzew,
• żyjące w soku wyciekającym z drzew,
• korzystające z drewna jako materiału budulcowego do budowy gniazd (osy),
• wykorzystujące martwe drewno jako schronienie, miejsce zimowania lub gniazdowania.

Wśród owadów saproksylicznych bardzo ważną grupę stanowią CHRZĄSZCZE.

Najważniejsze gatunki chrząszczy związane z martwym drewnem

Wybrane i przedstawione poniżej gatunki uważane za najcenniejsze w krajowej faunie:

Borodziej próchnik – Występuje w martwym drewnie drzew iglastych o odpowiedniej wilgotności. W lesie występuje głównie na pniakach i leżaninie sosnowej (drewno powalone lub ścięte). Rzadziej na innych gatunkach iglastych. Atakuje także drzewa obumierające i świeżo ścięte pnie. Preferuje widne bory sosnowe rosnące na ubogich glebach, szczególnie jednogatunkowe drzewostany sosnowe.

Ciołek matowy – chrząszcze te odżywiają się sokami drzew; latają o zmroku i w ciemnościach w V i VI. Larwy rozwijają się w próchniejącym drewnie drzew liściastych. Siedlisko: lasy dębowe i bukowe.

Kozioróg dębosz – gatunek chrząszcza z rodziny kózkowatych, największy z występujących w Polsce przedstawicieli tej rodziny. Jest rozprzestrzeniony, lecz nieliczny. Cykl rozwojowy przebiega w korzeniach różnych krzewów, krzaczastych dębów, buków oraz gnijących korzeniach i martwych pniach innych drzew liściastych.

Jelonek rogacz – jeden z największych chrząszczy w Polsce, należy do rodziny jelonkowatych. Bardzo charakterystyczny chrząszcz. Żuwaczki samca silnie rozwinięte, dłuższe od głowy i przedplecza razem wziętych. Po wewnętrznej stronie i na wierzchołku opatrzone zębami. Żuwaczki samic są skromniejsze: krótkie, łukowato zakrzywione. Związany głównie z dębem, ale też innymi drzewami liściastymi, jak bukiem, grabem, wiązem czy drzewami owocowymi.

Konarek tajgowy – związany przede wszystkim z dębem, ale notowany także z innych drzew liściastych, takich jak buk i brzoza oraz świerk. Larwy odżywiają się gnijącym łykiem, próchnem i grzybnią przerastającą drewno. Chrząszcze żerują na grzybni różnych gatunków hub.

Kwietnica okazała – gatunek rzadki i nieliczny. Rozprzestrzeniony w środkowej i południowej Polsce z wyjątkiem okolic górskich. Siedlisko: dziuple i próchniejące stare drzewa (np. dęby) w grądach i łęgach.

Nadobnica alpejska – bardzo rzadki gatunek, w Polsce związany wyłącznie z bukiem. Objęty ochroną gatunkową zarówno w Polsce, jak i krajach sąsiednich. Chrząszcze odżywiają się sokiem wyciekającym ze zranionych drzew. W warunkach sztucznych spijały sok z soczystych owoców. W Polsce larwy żerują na buku pospolitym. Najczęściej w drewnie przynajmniej częściowo rozłożonym przez grzyby.

Pachnica dębowa – gatunek zaliczany do reliktów lasów pierwotnych. Warunkiem rozwoju pachnicy jest obecność starych drzew, w których powstają dziuple w wyniku rozkładu drewna przez grzyby. Najczęściej pachnice zasiedlają nisko położone dziuple odziomkowe dębów, jako głównych roślin żywicielskich, a także inne drzew liściastych, m.in. takich jak lipa, jawor, wierzba, olsza, buk, kasztanowiec, grab, wiąz, wyjątkowo też sosna. Pełny cykl rozwojowy trwa 3-4 lata.

Rozmiazg kolweński – jeden z reliktów lasów pierwotnych, zasiedla chłodne, zacienione miejsca w lasach o charakterze naturalnym, rosnących na terenach o dużej wilgotności. Rozwój odbywa pod korą grubych pni leżących od co najmniej roku (np. w powalonych, martwych, ale nie zawilgoconych pniach świerków z przylegającą korą). Zasiedla pnie jako kolejne stadium sukcesyjne po uprzednim ich zasiedleniu przez korniki i inne kambiofagi.

Sprężyk rdzawy (tęgosz rdzawy) – występuje sporadycznie i dość rzadko na nielicznych i rozproszonych stanowiskach w różnych częściach kraju. Niektóre dane o występowaniu są oparte na znaleziskach z XIX w. Preferuje świetliste lasy liściaste i mieszane, stare parki na terenach nizinnych i pogórzu. Zasiedla stare pniaki i stare przydrożne drzewa.

Zgniotek cynobrowy – chrząszcz z rodziny zgniotkowatych. Gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową w Polsce. Chrząszcze żyją pod korą drzew liściastych – przede wszystkim topól, dębów i grabów. Dorosłe osobniki są aktywne w dzień i płochliwe – po odsłonięciu kory szybko się chowają w szczeliny drewna. Niepokojone, niekiedy zastygają w bezruchu, z odnóżami podkurczonymi pod odwłok.

Zgniotek szkarłatny – jest bardzo podobny do zgniotka cynobrowego – morfologicznie prawie identyczny i przebywający często w tych samych środowiskach. Oba gatunki rozróżnia brzeg przedplecza i kolor żuwaczek: u zgniotka cynobrowego brzegi przedplecza są zaczernione, zaś u szkarłatnego — całe przedplecze jest całkowicie czerwone, a końce czerwonych żuwaczek — zaczernione. Oba gatunki mogą występować razem i mają bardzo podobną biologię oraz wymagania i preferencje środowiskowe. Oba są objęte ochroną gatunkową.

26 gatunków chrząszczy zasiedlających w Polsce martwe drewno jest objętych programem ochrony NATURA 2000.

Najcenniejszym gatunkiem chrząszcza żyjącego w martwym drewnie na Bytomskich Błoniach jest PACHNICA DĘBOWA (Osmoderma eremita S.) – również objęta programem ochrony NATURA 2000.

Koniecznie obejrzyj film o niej – poniżej adres strony internetowej:
https://www.wlin.pl/las/martwe-drewno/martwe-drewno-jako-srodowisko-zycia-owadow/pachnica-debowa/

Informacje ogólne o gatunku

Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) należy do rzędu chrząszczy (Coleoptera), do rodziny poświętnikowatych (Scarabaeidae). Jest to jeden z największych naszych przedstawicieli tej rodziny, a jednocześnie największy przedstawiciel podrodziny kruszczyc (Cetoninae). Dorosłe osobniki osiągają długość ciała przekraczającą 3 cm, a zdarzają się samice o wielkości nawet ponad 4 cm. Barwa ciała pachnicy jest brunatna, z dość silnym spiżowym połyskiem. Cechą rzucającą się w oczy jest stosunkowo mała głowa i przedplecze w porównaniu z ogromnymi, szeroko zaokrąglonymi pokrywami.

Nazwa pachnicy dębowej pochodzi od dość silnego, piżmowego zapachu wydzielanego przez samce. Substancja ta jest wykorzystywana jako feromon.

Larwy tego gatunku to typowe pędraki, podobne do pędraków innych gatunków żuków czy chrabąszczy. Umieją poruszać się na plecach.

Pachnica dębowa podlega w Polsce prawnej ochronie gatunkowej. Umieszczona jest także w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej oraz na czerwonej liście IUCN i polskiej czerwonej liście w kategorii VU (gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie).

Biologia

Zarówno osobniki dorosłe jak i larwy są związane z martwym drewnem, szczególnie z różnego rodzaju próchnowiskami w dziuplach lub pęknięciach drzew. Rozwój larwalny trwa zazwyczaj 3-4 lata. Jest to związane z mało odżywczym materiałem jaki spożywa larwa – rozłożonym drewnem. Larwy pachnicy zjadają drewno wstępnie rozłożone przez grzyby, a w swoim układzie pokarmowym posiadają zestaw odpowiednich bakterii i pierwotniaków, które pomagają w trawieniu celulozy. Larwy po wyrośnięciu budują kokolit (kokon). Wykorzystują do tego celu drobinki próchna, które zlepiają ze sobą za pomocą śliny.

Dorosłe osobniki opuszczają osłony poczwarkowe na początku lata – najczęściej pod koniec czerwca i w lipcu. Najchętniej przebywają w pobliżu rodzimej dziupli lub próchnowiska. Chętnie zlizują soki wyciekające ze zranionych pni drzew lub opadłych, dojrzałych owoców. Nie latają one na duże odległości, oddalając się od rodzimej dziupli na odległość zaledwie kilkudziesięciu metrów. Lot pachnicy jest bardzo ociężały, a sam chrząszcz wydaje przy tym donośne buczenie doskonale słyszalne przez człowieka. W naszych warunkach klimatycznych dojrzałe pachnice najliczniej spotyka sie w lipcu i sierpniu. Warto tu podkreślić, że wykrywalność tego gatunku jest bardzo niska, gdyż dorosłe chrząszcze są dość skryte. Siedzą zazwyczaj w pobliżu dziupli z rzadka latając, a jeśli juz to tylko przy słonecznej, ciepłej pogodzie. Loty odbywają się zazwyczaj w godzinach popołudniowych.

Siedlisko pachnicy

Ponieważ pachnica dębowa jest związana z próchnowiskami w drzewach liściastych to typowym siedliskiem tego gatunku są lasy liściaste z dużym udziałem starodrzewu lub siedliska antropogenicznie przekształcone – zadrzewienia śródpolne, aleje przydrożne, pojedyncze, wiekowe drzewa rosnące w starych folwarkach, zabudowaniach podworskich, parkach i przy osadach ludzkich.

Chrząszcze wybierają najczęściej drzewa silnie nasłonecznione. Preferowane są lipy, dęby, olsze i ogławiane wierzby, ale zdarza się, że pachnica zasiedla także inne gatunki – sosnę, lub gatunki pochodzenia obcego – robinie akacjową. Drzewo, które może zasiedlić pachnica musi być jeszcze żywe i najlepiej stojące, chociaż zdarzają się przypadki rozwoju larw w drzewach powalonych przez wiatr.

W miejscach gdzie żyje pachnica dębowa spotykamy wielkie bogactwo innych stawonogów, głównie chrząszczy saproksylicznych związanych z martwym drewnem, ale także muchówek, błonkówek, skoczogonków, roztoczy, wijów, itd. Z gatunków dużych, które łatwo zauważyć na uwagę zasługują inne kruszczyce – zacnik kropkowany (Gnorimus variabilis) czy wepa marmurkowa (Liocola lugubris), przedstawiciel sprężyków – tęgosz rdzawy (Elater ferrugineus). Także niezwykle cenna jest cała masa drobnych, nieraz milimetrowych chrząszczy z rodzin kusakowatych (Staphylinidae), czarnuchowatych (Tenebrionidae), piórkoskrzydłych (Ptilidae) i wielu innych.

Martwe drewno jako środowisko rozwoju grzybów

Mówiąc o grzybach rozwijających się na drewnie mamy na myśli te, które tworzą efektowne owocniki, a które potocznie nazywamy „hubami”. Ale to nie jedyne grzyby mające zdolność wykorzystywania martwego drewna jako składnika pokarmowego. Inne grzyby to także te, które tworzą owocniki kapeluszowe, owocniki w formach nieregularnych maczug, ale również dość liczna grupa grzybów, które nie tworzą żadnych owocników i w związku z tym nie są zauważane, a przyczyniają się do zwiększania bioróżnorodności środowiska leśnego.

Najliczniejszą grupą grzybów zasiedlających i rozkładających drewno są gatunki należące do gromady Basidiomycota (podstawkowe). Spośród wszystkich grzybów wielkoowocnikowych bardzo liczną grupę stanowią gatunki posiadające zdolność rozkładu drewna zarówno w lesie, jak i poza lasem, drewno drzew żywych, zamierających, martwych, surowca drzewnego, drzewa przetartego i w różny sposób użytkowanego.

Wnikanie do wnętrza drzew jest zwykle uwarunkowane obecnością zranień lub pęknięć na pniu lub gałęziach. Zranienia odsłaniają drewno i stanowią bramy wejścia dla grzybów. Zranienia powstają w wyniku zamierania i odpadania gałęzi i konarów dolnej części korony, działania czynników nieożywionych (niskich temperatur — listwy mrozowe, uderzeń pioruna, gradobicia), działania czynników ożywionych (uszkodzeń mechanicznych związanych z aktywnością człowieka i zwierząt).

Grzyby posiadają różne zdolności rozkładu drewna. Zwykle proces rozkładu pniaka, pnia czy całego drzewa, w zależności od rozmiarów trwa od kilku do nawet kilkudziesięciu lat.

Warto wspomnieć jeszcze o POROSTACH związanych z martwym drewnem. W chwili obecnej porosty są grupą ekologiczną, a nie taksonomiczną. Miejsce ich w systematyce jest uwarunkowane przez gatunek grzyba. Z tego punktu widzenia porosty są grzybami, które posiadają zdolność wchodzenia w związki z glonami. Porosty mogą wydalać do podłoża kwasy porostowe, przyspieszające z jednej strony rozkład drewna, zaś z drugiej hamujące organizmy konkurencyjne. Porosty z uwagi na swoją wrażliwość na związki siarki i azotu bywają wykorzystywane jako organizmy wskaźnikowe do oceny stopnia zanieczyszczenia powietrza w danym środowisku, a jeszcze inne jako wskaźniki naturalności lasu i ciągłości zachodzących w nim procesów. Porosty, które występują na martwym drewnie to np. pustułka pęcherzykowata, płucnica modra, tarczownica bruzdkowana.

Rola martwego drewna w akumulacji węgla i azotu

Wraz ze śmiercią drzewa nagromadzone w nim makro- i mikroelementy rozpoczynają powolny powrót do obiegu w przyrodzie. Martwe drewno jest rezerwuarem materii organicznej w środowisku leśnym. W lasach naturalnych w tej formie magazynowane są ogromne ilości materii organicznej.

Azot może znaleźć się w drewnie dzięki grzybom mikoryzowym wchodzącym w związki z korzeniami krótkimi drzew, ale także dzięki bakteriom nitryfikacyjnym, które mogą zamieniać niedostępny dla roślin amoniak w przyswajalne azotany oraz promieniowcom, które mogą wiązać wolny azot z powietrza. Procesy wiązania azotu mogą zachodzić także po śmierci drzewa dzięki zasiedlającym martwe drewno mikroorganizmom.

Akumulacja węgla zachodzi wyłącznie podczas życia drzew, w trakcie procesu fotosyntezy. Przeciętnie w warunkach środkowoeuropejskiej drzewa kumulują około 1,4 tony węgla na hektarze lasu rocznie.  Po śmierci drzewa następuje powolny proces uwalniania węgla z drewna. Zależy on od tempa rozkładu drewna, na który mają wpływ warunki wilgotnościowe, temperatura, nasłonecznienie i gatunki grzybów zasiedlające martwe drewno. Proces uwalnia węgla z zamarłego drewna może zachodzić od kliku miesięcy do kilkuset lat, w zależności od strefy klimatycznej. Im chłodniej tym proces zachodzi wolniej. Ma to niebagatelny wpływ dla ogólnego bilansu węgla na świecie, ponieważ mimo uwalniania jednak ogromne ilości węgla pozostają związane przez długie lata w drewnie. Szacuje się, że w lasach razem z glebą związane jest 2-3 razy więcej węgla niż jest obecnie w atmosferze. Wylesienia w skali świata przyczyniają się do 20-25% ogólnej emisji węgla do atmosfery. Podobnie w czasie pożarów lasów występuje gwałtowne uwolnienie węgla do atmosfery.

Tak więc azot i węgiel, a także inne pierwiastki budujące materię, nieustannie krążą w przyrodzie. Ten cykl można przeanalizować na schemacie. Martwe drewno zawierające w sobie azot i węgiel to na grafice: szczątki roślin.

Obieg materii w ekosystemie

Źródła

https://www.wlin.pl/las/martwe-drewno/
https://genialne.pl/jak-obliczyc-wiek-drzewa-rosnacego-a-jak-scietego/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_drzewny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kozior%C3%B3g_d%C4%99bosz
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jelonek_rogacz
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwietnica_okaza%C5%82a
https://pl.wikipedia.org/wiki/Nadobnica_alpejska#/media/Plik:Rosalia_Alpina_(Alpenbock).jpg
https://www.poznan.lasy.gov.pl/pachnica-debowa

Elater ferrugineus – Tęgosz rdzawy

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zgniotek_cynobrowy
https://www.wigry.org.pl/inf_i_rozw/budowa_por/por3_1.htm
https://pl.wikipedia.org/wiki/Huba_(grzyb)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pustu%C5%82ka_p%C4%99cherzykowata
https://www.przyrodaswietokrzyska.pl/index.php/porosty/p%C5%82ucnik-modry.html