Stanowisko 18 – Ptaki

Ptaki (Aves) to  gromada stałocieplnych zwierząt z podtypu kręgowców. Ptaki to jedyne kręgowce, które posiadają zdolność czynnego lotu. Są najbardziej zróżnicowaną spośród gromad kręgowców lądowych – istnieje ponad 10 tysięcy  gatunków ptaków, które zamieszkują ekosystemy na całym świecie. Ich wielkość waha się od 5 cm u koliberka hawańskiego (waga 2 g) do 2,7 m u strusia (waga 160 kg – nielot). Wśród ptaków latających największy jest kondor wielki – rozpiętość skrzydeł około 3,1 m (waga 8-12 kg).

Badania genetyczne i zapis kopalny wskazują na to, że ptaki są nowoczesnymi dinozaurami, które ewoluowały od wcześniej upierzonych dinozaurów z grupy teropodów. Najbliższymi żyjącymi krewnymi ptaków są krokodyle.

Charakterystyczną cechą ptaków nowoczesnych (Neornithes) jest sylwetka ciała umożliwiająca lot. Składają się na nią:

• skóra: cienka i elastyczna, pozbawiona gruczołów – wyjątkiem u większości ptaków jest gruczoł kuprowy, którego wydzielina służy do namaszczania piór, dzięki czemu pióra nie nasiąkają wodą,
• pióra pokrywające ciało, będące wytworem naskórka (pióra są przekształconymi łuskami gadów – ewolucyjnych przodków ptaków),
• przednie kończyny przekształcone w skrzydła (redukcji uległy szczególnie kości dłoni),
• szczęki okryte rogowym dziobem, u współczesnych przedstawicieli pozbawione zębów,
• mała głowa – dzięki utracie zębów czaszka stała się mniejsza, ażurowa i tym samym lżejsza,
• lekki, mocny szkielet zbudowany z kości pneumatycznych (w środku wypełnionych powietrzem) – więc lżejszych,
• silnie rozwinięte mięśnie piersiowe przyczepione do grzebienia mostka, powodują ruch skrzydeł (mięśnie poruszające skrzydła bardzo często stanowią połowę masy ciała ptaka),
• czterodziałowe serce – serce ptasie swym kształtem i budową przypomina serce ssaków. Ptaki, podobnie jak ssaki, mają już w sercu całkowitą przegrodę międzykomorową, która uniemożliwia mieszanie się krwi natlenowanej (tętniczej) z odtlenowaną (żylnej). Występują również dwie komory i dwa przedsionki (lewa komora jest silniej rozwinięta od prawej, jednak przedsionek lewy jest zwykle mniejszy od prawego),
• gąbczaste płuca utworzone przez sieć rozgałęziających się drobnych rureczek (oskrzelików), które są połączone z workami powietrznymi. Worki powietrzne nie uczestniczą bezpośrednio w wymianie gazowej, ale dzięki nim w czasie wdechu i wydechu w płucach ptaka jest powietrze z tlenem – działają jak miechy: wtłaczają powietrze do płuc i wypychają je na zewnątrz. Mechanizm ten nazywamy podwójnym oddychaniem.

Dzięki odpowiedniej budowie płuc, serca i pokryciu ciała piórami, ptaki są zwierzętami stałocieplnymi. Oznacza to, że w sposób ciągły potrafią utrzymać stałą temperaturę ciała, a wynosi ona od 38 do 44oC – niezależnie od zmian temperatury otoczenia.

Ptaki są zazwyczaj zdolne do lotu – ich układ pokarmowy oraz oddechowy są przystosowane do tej zdolności. Jednak niektóre gatunki są wtórnie nielotne, np. struś, kiwi czy pingwin. Poza tym odznaczają się wysoką aktywnością metaboliczną.

Rozmnażają się przez składanie i wysiadywanie jaj otoczonych twardą, wapienną skorupą (jajorodność).

Niektóre ptaki, szczególnie krukowate i papugowe, należą do najbardziej inteligentnych gatunków zwierząt, zdolnych do tworzenia i używania przyrządów pomocniczych, jak i przekazujących tę wiedzę następnym pokoleniom.

Wiele gatunków odbywa dalekodystansowe wędrówki, inne przemieszczają się mniej regularnie na krótsze odległości. Są zwierzętami społecznymi – porozumiewają się przy pomocy wizualnych sygnałów oraz zawołań kontaktowych, jak i śpiewem, biorą udział we wspólnych lęgach, polowaniach, przepędzaniu drapieżników, zgrupowaniach migracyjnych.

Większość gatunków ptaków żyje monogamicznie, najczęściej na czas jednego sezonu, czasami na okres kilku lat, rzadziej tworzą tę samą parę przez całe życie, ale na przykład bocian biały tworzy wieloletnie monogamiczne partnerstwa. Inne gatunki tworzą lęgowe systemy poligyniczne – z kilkoma samicami przypadającymi na jednego samca. Rzadko spotyka się gatunki poliandryczne z wieloma samcami i jedną samicą. Jaja są zwykle składane do gniazd i wysiadywane przez rodziców. Cechą charakterystyczną dla większości ptaków jest długi okres opiekuńczy nad wyklutymi pisklętami.

Wiele gatunków ptaków ma znaczenie gospodarcze dla człowieka, najczęściej jako zwierzęta użytkowe. Są przede wszystkim źródłem pożywienia, pozyskiwanego przez hodowlę lub polowania. Zastosowanie gospodarcze znajdują także części pozyskiwane z ptaków, np. pióra. Niektóre gatunki, szczególnie ptaki śpiewające, jak i papugowate, są popularnymi zwierzętami domowymi. Poza tym odchody kilku gatunków są używane jako nawóz w rolnictwie.

Około 120–130 gatunków ptaków wymarło od XVII w. w rezultacie ludzkiej działalności, setki innych gatunków wymarło wcześniej. Obecnie ocenia się około 1200 gatunków jako zagrożonych wyginięciem przez czynniki antropogeniczne, z drugiej strony człowiek stara się o ich ochronę. Ptaki są także elementem ludzkiej kultury – od religii poprzez poezję do nauki.

Dział zoologii badający ptaki to ornitologia. Amatorska obserwacja ptaków rozwinęła się w ostatnich dekadach do rozmiarów masowego hobby w wielu krajach rozwiniętych.

Ptasie pióra

PIÓRO jest to nabłonkowy twór pokrywający ciało ptaka. Obecnie w przyrodzie jedynie ptaki jedynie ptaki mają zdolność wytwarzania piór. Jako twór naturalny pióra nie zachowują swojej jednorodności. Oznacza to, że każde pióro jest inne. Pióra – w obrębie jednego rodzaju – mogą różnić się między sobą rozmiarami, kształtem i ubarwieniem.

Pióra ptasie nie tylko tworzą powierzchnie lotne, ale także zapobiegają utracie ciepła. Chociaż pióra są lekkie, to masa całego upierzenia ptaka przekracza 2 – 3-krotnie masę jego szkieletu.

W upierzeniu ptaków wyróżniamy dwa RODZAJE PIÓR:

• pióra konturowe – zaliczamy do nich:
  • lotki – są to sztywne pióra osadzone na tylnej krawędzi skrzydeł i tworzą powierzchnie lotne,
  • sterówki – są to sztywne pióra tworzące ogon, umożliwiają one utrzymanie równowagi podczas lotu i kierowanie lotem. Najczęściej charakteryzują się tym, że potrafią osiągać imponujące długości, w niektórych przypadkach nawet do 110 cm. Są zwykle pięknie umaszczone z ciekawym rysunkiem lub imponującymi kolorami.
  • pióra okrywowe – pokrywają całe ciało i są tak ułożone, że zapewniają ptakom opływowy kształt i gładką powierzchnię ciała,
• pióra puchowe – zapewniają utrzymanie ciepła, czyli właściwą izolację termiczną. Znajdują się pod warstwą piór pokrywowych.

Budowa piór

PIÓRA KONTUROWE RÓŻNIĄ SIĘ KONSTRUKCJĄ OD PIÓR PUCHOWYCH:

• PIÓRA KONTUROWE – ich środkowa część, zwana osią, składa się z dwóch części: stosiny, na której znajduje się chorągiewka, oraz wypełnionej powietrzem dutki. Jeśli delikatnie rozerwie się strukturę chorągiewki, to można zauważyć, że chorągiewka się tylko rozciągnęła; po przeciągnięciu po niej palcami powinna znów tworzyć jednolitą powierzchnię. Dzieje się tak dlatego, że od promieni odchodzą promyki połączone ze sobą haczykami. Dzięki takiej budowie cała konstrukcja chorągiewki jest sztywna i trwała. Ptaki, muskając dziobem swoje pióra, przywracają im odpowiednią strukturę.

• PIÓRA PUCHOWE mają inną konstrukcję niż pióra konturowe. Pióro puchowe ma skróconą oś i bardzo delikatną, wiotką chorągiewkę, pozbawioną haczyków.

Może zdziwić fakt, że to nie pióra utrzymują ciepło, lecz zawarte między nimi powietrze. Przy bliższej obserwacji można zauważyć, że zimą wróbel albo sikorka wyglądają jak kuleczki, natomiast latem są dużo mniejsze. Otóż, gdy jest ciepło, pióra konturowe ściśle przylegają do piór puchowych, co powoduje, że między nimi znajduje się niewielka ilość powietrza. Natomiast gdy jest zimno, pióra konturowe odsuwają się od puchowych, dzięki czemu zwiększa się między nimi warstwa powietrza tworząca warstwę izolacyjną. Mówimy wtedy, że ptaki stroszą piórka.

Drugim ptasim sposobem na przetrwanie chłodów jest chowanie łapek. Ptaki – czy to na gałązce, czy to na ziemi – robią przysiad, dzięki czemu łapki chowają się wśród nastroszonych piór i nie są narażone na bezpośrednie działanie mroźnego powietrza.

Kwiczoł jest bliskim krewnym kosa; oba należą do rodziny drozdowatych. Sposoby kwiczoła na radzenie sobie z zimnem są oczywiście takie same jak sposoby kosa i innych ptaków: stroszenie piórek i chowanie łapek.

Ptaki mają różny ksztłt I wielkość dzioba – w zależności od rodzaju spożywanego pokarmu

Ptaki wszystkożerne, jak szpaki, wróble, gawrony i kury domowe, żywią się różnymi rodzajami pokarmu. Kura zjada twarde ziarna zbóż i miękkie owoce , młode pędy, dżdżownice, owady, ślimaki, padlinę. Ponad 2/3 ptaków to drapieżniki. Orły, jastrzębie, myszołowy, a także sowy polują na drobne ssaki, rzadziej ptaki i gady. Są znakomicie przystosowane do łowów – np. sowy mają duże oczy, które mogą działać jak teleskop. Dzięki nim wypatrują ofiarę z powietrza i atakują znienacka, chwytając w ostre szpony i rozrywając zakrzywionym dziobem. Nury i pingwiny polują na ryby, ścigając je w toni wodnej. Drozdy żywią się ślimakami, zwłaszcza nagimi. Jaskółki i jerzyki w locie polują na owady. Kiwi i bekasy przeszukują podłoże w poszukiwaniu drobnych bezkręgowców. Dzięcioły wykuwają otwory w drewnie, by wydobyć owady. Padliną żywią się mewy i kruki. Kaczki i łabędzie odżywiają się, filtrując pokarm z wody. Gęsi skubią trawę i inne rośliny. Gile, szczygły i czyżyki żywią się nasionami roślin. W owocach lubują się szpaki, kosy i jemiołuszki (z gatunków krajowych). Ptaki przyjmują pokarm w całości i przetrzymują go w wolu, gdzie ulega nawilżeniu i rozmiękczeniu. Do rozdrabniania pokarmu w większości przypadków służy ptakom żołądek mięśniowy, zawierający często celowo połykane kamyki.

Ptaki mają różny kształt stóp – w zależności od rodzaju środowiska, w jakim żyją i się poruszają

Ptaki Polski

Poznajmy zatem nasze rodzime ptaki!

Ptaki związane ze zbiornikami wodnymi

Jeziora – są to naturalne śródlądowe zbiorniki wodne charakteryzujące się powolną wymianą wody lub całkowicie bezodpływowe. Pod względem produktywności biologicznej i żyzności jeziora dzielimy na: oligotroficzne (ubogie), mezotroficzne (średnio żyzne), eutroficzne (żyzne). O przydatności jeziora dla ptaków decyduje szerokość, zwarcie i skład gatunkowy szuwarów w strefie przybrzeżnej, a także obecność wysp szuwarowych i lądowych. Te czynniki stanowią bowiem o atrakcyjności danego miejsca do gniazdowania wielu gatunków ptaków wodnych. Jeziora zwłaszcza eutroficzne są zamieszkiwanie przez bogaty zespół ptaków wodno-błotnych, m.in. perkozy, czaple, kaczkowate, siewkowe, chruściele, drobne ptaki szuwarowe.

Stawy hodowlane – to sztuczne zbiorniki wodne o różnej wielkości. Charakteryzują się płytką wodą, zwykle o głębokości do ok. 1,5 m, mulistym dnem, często rozległymi łanami szuwarów o różnej strukturze, pływającymi kożuchami i wyspami roślinności wodnej, przybrzeżnymi wypłyceniami porośniętymi trzciną, pałką wodną, tatarakiem, manną mielec, turzycami, skrzypem błotnym itp. Stawy zamieszkują liczne ptaki kaczkowate i siewkowe, perkozy, czaple, chruściele (np. łyska zwyczajna) i drobne ptaki szuwarowe.

Brzegi rzek i wyspy w nurcie – to biotop charakterystyczny dla rzek o naturalnym biegu. Na niewielkich rzekach o bystrym nurcie woda podcina brzegi w zakolach tworząc urwiste obrywy, zaś w innych miejscach odkłada materiał tworząc niewielkie plaże i łachy. Na dużych nieuregulowanych rzekach tworzą się różnej wielkości wyspy w nurcie, w postaci pozbawionych roślinności piaszczystych lub mulistych łach lub bardziej wynurzonych wysp porośniętych roślinnością trawiastą, zielną i krzewiastą. Przy niskich poziomach wód powstają również przybrzeżne plaże. Środowisko takie występuje w środkowym biegu rzek. Na brzegach rzek i na wyspach rzecznych często występują wikliny czyli zwarte zarośla złożone z krzewiastych wierzb. Biotop ten spełnia bardzo ważną role jako lęgowisko mew, rybitw i sieweczek. Regulacja i kaskadyzacja rzek, likwidacja zakoli, budowa ostróg i innych umocnień brzegowych całkowicie likwiduje ten typ środowiska. Obecnie odchodzi się od sposobu zagospodarowania rzek polegających na ich kanalizacji.

Starorzecza – są to stare koryta rzeczne odcięte lub połączone z nurtem rzeki, w których stale lub okresowo zalega woda, często porośnięte bogatą roślinnością szuwarową. Nagromadzenie dennych osadów mineralnych i organicznych, powoduje stopniowe wypłycanie i w końcu całkowite zarastanie starorzeczy, które zamieniają się w trzęsawiska, torfowiska, a następnie porastają olsem. Często stanowią element terenów zalewowych i mokradeł w dolinach rzek nizinnych. Na starorzeczach gniazdują perkozy, kaczki, łabędzie, chruściele i drobne ptaki szuwarowe. Nadmierna eutrofizacja przez nawozy wymywane z pól uprawnych powoduje przyspieszenie procesów zarastania starorzeczy i ich zanikanie, a odcinanie od koryt rzecznych podczas regulacji i obwałowywania rzek powoduje ich wysychanie.

---

Ptaki związane z otwartymi terenami

Łąki – są to zbiorowiska roślin trawiastych występujące na podłożu mineralnym o różnej wilgotności. Często występują w dolinach rzek, gdzie otwarte tereny trawiaste urozmaicone są drzewami lub krzewami i łanami roślinności zielnej. Łąki rozrzucone wśród pól uprawnych i na obrzeżach lub polanach lasów są często wykorzystywane jako pastwiska. Suchsze łąki charakteryzują się niską, zwartą roślinnością trawiastą z domieszką m.in. mniszka, jaskrów, babrka, krwawnika, stokrotek, firletek itp. W miejscach wilgotniejszych występują turzyce, sity i mchy. Tereny te zamieszkują głównie drobne ptaki śpiewające i niektóre ptaki drapieżne (np. błotniaki), dla których tereny te stanowią ważne żerowiska.
Głównym zagrożeniem są melioracje osuszające podmokłe łąki oraz nadmierny wypas. Nowoczesne rolnictwo prowadzi do zubożenia zbiorowisk roślin łąkowych. Z drugiej strony problemem jest również zaniechanie wypasu i zarastanie łąk w wyniku procesów sukcesji.

Pola uprawne to sztuczne biotopy utworzone przez człowieka, często o charakterze jednogatunkowych monokultur pokrywających duże obszary. Uprawy roślin są nierównomiernie zasiedlane przez ptaki, głównie gatunki łąkowe, które chętnie zasiedlają łany zbóż jarych i rzepaku, natomiast omijają uprawy roślin okopowych i kukurydzy. Bogactwo gatunkowe ptaków zależy nie tylko od struktury upraw, ale również od obecności miedz ze zbiorowiskami roślin zielnych, dróg i cieków ze szpalerami roślinności zielnej i krzewiastej. Biotop ten zasiedlają m.in. kuraki polne i drobne ptaki śpiewające. Obecna struktura rolna w Polsce o dużej mozaikowatości i niewielkiej średniej powierzchni upraw oraz stosunkowo niska kultura rolna sprzyjają zespołom ptaków.

---

Ptaki związane z lasami

Ptaki występujące w polskich lasach możesz poznać na stanowisku 21: Zwierzęta rodzimych lasów, odczytując umieszczony tam QR kod.

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ptaki
http://ptaki.inf /?gclid=Cj0KCQjwz96WBhC8ARIsAATR253aomntb5ns6oPP_eegjTA8DEkw05z4gHQOvo_LIWjMk7DeEHr3xdYaAqVuEALw_wcB
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ptaki_Polski
file:///C:/Users/laptop/Desktop/budowa-ptakow-przystosowania-do-lotu-1586437861.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Serce
https://slideplayer.pl/amp/11289775/

Sposoby na chłody

http://craftstylepl.blogspot.com/2017/05/piora-budowa-i-rodzaje_30.html
http://craftstylepl.blogspot.com/2017/05/piora-budowa-i-rodzaje_30.html
https://zpe.gov.pl/a/ptaki/Dm2nUR4Uo
http://zubr.szczecin.pl/ptaki_chronione/stopy.html
http://ptaki.info/index_siedliska.php?dzial=2&kat=11
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81ab%C4%99d%C5%BA_krzykliwy
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kania_czarna
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81yska_zwyczajna
https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC%C3%B3wka_(ptak)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Nurog%C4%99%C5%9B
https://pl.wikipedia.org/wiki/Batalion_(ptak)
https://www.naturephoto-cz.com/batalion-ptak-picture_pl-25232.html
http://ptakimiasta.pl/ptaki-zwi%C4%85zane-z-wod%C4%85#&gid=1&pid=1
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kokoszka_zwyczajna
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kormoran_zwyczajny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Skowronek_zwyczajny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bocian_bia%C5%82y
http://ptakimiasta.pl/ptaki-teren%C3%B3w-pozamiejskich
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pliszka_%C5%BC%C3%B3%C5%82ta
https://pl.wikipedia.org/wiki/Myszo%C5%82%C3%B3w_zwyczajny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rycyk

Kuropatwa | Perdix perdix

Bażant | Phasianus colchicus

Grzywacz | Columba palumbus

https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/blotniak-lakowy-opis-wystepowanie-i-zdjecia-ptak-blotniak-lakowy-ciekawostki,20608.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Trznadel_zwyczajny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jastrz%C4%85b_zwyczajny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kania_ruda