Stanowisko 16 – Rzeka Odra

DEFINICJA I PODZIAŁ RZEK

Rzeka to naturalny ciek wodny z ukształtowanym w wyniku erozji korytem, płynący po powierzchni Ziemi (pod wpływem działania siły grawitacji) w łożysku lub w dolinie. Rzeka może wypływać z jeziora, wywierzyska, czoła lodowca, rzadko z obszarów bagiennych. Może też być połączeniem potoków. Rzeki mogą być zasilane przez kilka rodzajów wód: wody podziemnie, wody powstałe w wyniku topnienia lodowców lub pokrywy śnieżnej, wody spływające po opadach atmosferycznych.

Rzeki dzielimy ze względu na ciągłość i wielkość ich zasilania. Tym samym wyróżniamy:

• rzeki stałe – płyną cały rok, co jest możliwe dzięki temu, że zasilanie przewyższa straty wody wynikające z odpływów, wsiąkania i parowania,
• rzeki okresowe (inaczej sezonowe) – płyną jedynie w porze deszczowej, w porze suchej koryta wysychają,
• rzeki epizodyczne (inaczej chwilowe) – charakterystyczne dla obszarów pustynnych – płyną nieregularnie, wyłącznie w czasie ulewnych, ale krótkotrwałych deszczy.

Ponadto możemy wyróżnić także rzeki sporadycznie wysychające. Są one zasilane podobnie jak rzeki stałe, mogą jednak wysychać w okresie długotrwałej suszy.

Rzeki dzielimy też w zależności od długości i wielkości ich dorzecza.
Dorzecze rzeki to obszar lądu, z którego spływają do rzeki głównej wszystkie zasilające ją dopływy, a całość wód powierzchniowych odpływa do wód morskich naturalnymi ciekami przez jedno ujście. Linią graniczną dorzecza, oddzielającą od siebie sąsiednie dopływy jest tzw. dział wodny, czyli wododział. Wododziały wyznacza się zarówno dla rzek powierzchniowych, jak i podziemnych. Przyjmując to kryterium wyróżniamy:

• rzeki małe – to cieki nieprzekraczające długością 100-200 kilometrów, o łącznej powierzchni dopływów mieszczącej się w granicach 100-10000 kilometrów kwadratowych,
• rzeki średnie
• rzeki duże
• rzeki wielkie – cieki o długości powyżej 2500 kilometrów, których dorzecze ma ponad 1 milion kilometrów kwadratowych.

W Europie obowiązuje dodatkowy podział rzek ze względu na gatunki ryb, które je zasiedlają. Na tej podstawie wyróżniamy konkretne odcinki rzek, na przykład krainę pstrąga potokowego (wartki prąd, dno pokryte dużymi kamieniami i żwirem, woda mocno nasycona tlenem) lub krainę leszcza (umiejscowioną w dolnym odcinku rzeki, gdzie prąd jest wolny, a dno muliste i piaszczyste). Więcej informacji o tej klasyfikacji rzek można zdobyć odczytując treść QR kodu na stanowisku 2: RYBY RZEK POLSKI.

Istotny jest też podział rzek ze względu na miejsce ich ujścia:
• rzeki główne – mające ujście w zbiorniku wodnym,
• dopływy – zasilające rzeki główne i wpływające do nich.

Ujście rzeki – może mieć kształt lejka (wtedy nazywamy je estuarium) lub delty.

RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ RZEKI

Jednym z najważniejszych elementów trwałości rzeki są procesy fluwialne, czyli ciągłe procesy wymywania (erozji) oraz transportu i odkładania materiału niesionego przez rzekę (akumulacji).

Działalność rzek ma dwojaki charakter:
• niszczący – polega na erozji rzecznej
• budujący – polega na transporcie materiału i jego akumulacji.
Osady transportowane i akumulowane przez rzeki to ALUWIA.

Rodzaje erozji rzecznej:
• wgłębna (denna) – polega na pogłębianiu dna rzeki
• boczna – polega na poszerzaniu brzegów koryta rzecznego
• wsteczna (źródłowa)- polega na niszczeniu progów skalnych.

Zazwyczaj górny bieg rzek związany jest z procesem erozji, środkowy z erozją koryta oraz akumulacją na terenach zalewowych, oraz dolny bieg, gdzie przeważają procesy akumulacji.

ODCINKI BIEGU RZEKI

Na całej długości rzeki możemy wydzielić trzy odcinki: górny, środkowy i dolny. Różnią się one kształtem i szerokością koryta, materiałem skalnym pokrywającym dno, ilością, szybkością i temperaturą płynącej wody, zawartością tlenu, a także intensywnością erozji i akumulacją.

GÓRNY BIEG RZEKI

Szybkość płynącej wody jest tu największa, gdyż rzeka płynie po nachylonym terenie. Nieustannie żłobi i pogłębia wąskie koryto. Jej dno pokrywają różnej wielkości kamienie.

Siła płynącej wody jest tak duża, że uniemożliwia rozwój planktonu, a roślinom utrudnia utrzymanie się w podłożu. W takich warunkach mogą przeżyć tylko nieliczne rośliny, na przykład niektóre mchy, np. zdrojek pospolity.
Drobne zwierzęta żyją głównie przy dnie. Są to: larwy chruścików, pijawki, kiełże i ślimaki. Niektóre z nich przytwierdzają się do kamieni lub podwodnych roślin za pomocą przyssawek, szczecinek lub haczyków. inne zwierzęta pełzają po dnie spłaszczoną brzuszną stroną ciała. Ryby natomiast, dzięki silnie umięśnionemu ciału, potrafią przeciwstawić się wartkiemu nurtowi wody. Górny bieg rzeki to kraina pstrąga i lipienia. Żyją tu także inne ryby, np. głowacz i troć.

ŚRODKOWY BIEG RZEKI

W środkowym biegu rzeka płynie coraz wolniej – ze względu na coraz mniejszy spadek terenu. Koryto staje się szersze i bardziej kręte, rzeka tworzy zakola (meandry). Na dnie, oprócz kamieni, pojawiają się żwir i gruboziarnisty piasek.

W takich warunkach świat organizmów rozwija się bujniej niż w górnym biegu rzeki. Czasem pojawia się plankton. W miejscach, gdzie osadza się żwir i piasek, dominują rośliny zanurzone w wodzie, takie jak: wywłócznik, moczarka, rdestnica.
Wśród roślin żyją drobne zwierzęta, które pływają, pełzają po dnie lub pozostają przyczepione do liści i łodyg. Są to np. larwy komarów i ważek, pijawki oraz ślimaki. Środkowy bieg rzeki to kraina brzany, obok której żyją tu inne ryby np. świnka i okoń. Okresowo pojawiają się też żaby, które rozwijają się z kijanek wylęgających się ze skrzeku – czyli jaja złożonych w wodzie wiosną.

DOLNY BIEG RZEKI

Koryto rzeki w dolnym biegu jest szersze niż w biegu środkowym, woda płynie w nim bardzo wolno, a dno pokrywa drobnoziarnisty piasek i muł.

Dolny bieg Wisły (mielizny w czasie niżówek) Dolny bieg Odry

W wodzie dolnego biegu rzeki unosi się plankton, a jej powierzchnię często pokrywa rzęsa (korzenie tej rośliny unoszą się w wodzie, nie sięgając dna). Bujnie rozwijają się też rośliny przytwierdzone do podłoża, a wśród nich:
– rośliny wyrastające ponad lustro wody, np. pałka wodna,
– rośliny o liściach pływających, np. grzybień biały,
– rośliny zanurzone w wodzie, np. moczarka.
W dolnym biegu rzeki żyją liczne drobne zwierzęta, np. pływak żółtobrzeżek, który zasiedla toń wodną. Inne – jak nartnik – ślizgają się po powierzchni wody, a jeszcze inne – jak małże – zagrzebują się w dnie. Ten odcinek rzeki to kraina leszcza, któremu towarzyszą: karp, płoć i szczupak.

BUDOWA DOLINY RZECZNEJ

Dolina rzeczna jest to całość formy terenu ukształtowanej w wyniku działalności erozyjnej i akumulacyjnej rzeki, obejmująca koryto rzeki i jej łożysko.

ELEMENTY BUDOWY RZEKI:

• koryto rzeki – jest to najniższa część dna doliny rzecznej, najbardziej wyżłobioną przez spływającą wodę;
• terasa zalewowa (taras zalewowy) – obszar rzeki zalewany przez wodę z rzeki wyłącznie w okresie, gdy stan wód podnosi się do poziomu wysokiego. Terasy rzeczne to formy rzeźby powierzchni Ziemi występujące powszechnie w dolinach rzecznych. Terasa jest zasadniczo formą równinną, całkowicie poziomą lub (częściej) lekko nachyloną w kierunku osi doliny lub brzegu akwenu. Powstanie terasy jest efektem naprzemiennego występowania dwóch rodzajów procesów morfologicznych: najpierw erozji bocznej rzeki, tworzących powierzchnię równinną, a następnie, po obniżeniu podstawy erozyjnej (dna doliny) – procesów wcinania się koryta rzeki (erozja wgłębna), wskutek czego powstaje krawędź ograniczająca powierzchnię terasy. Efektem kilkakrotnych zmian poziomu podstawy erozyjnej jest schodowe występowanie kilku poziomów terasy, oddzielonych od siebie mniej lub bardziej wyraźnymi progami. Tak powstaje też terasa nadzalewowa;
• terasa nadzalewowa (taras nadzalewowy) – jest to płaski teren znajdujący się powyżej terasy zalewowej, a więc obszaru zalewanego przez rzeki przy wysokich stanach wody. Jest pozostałością po dawniejszej terasie zalewowej. Powstaje, gdy rzeka wcina się w głąb osadów rzecznych tworząc niżej położone koryto rzeczne i nową terasę zalewową. W dolinach rzecznych może występować kilka poziomów teras nadzalewowych.
• łożysko rzeki – koryto rzeki wraz z obszarem tarasów zalewowych;
• brzeg rzeki – ustalany zawsze pod kątem obserwatora, który patrzy na rzekę w dół jej biegu. Prawy bieg rzeki usytuowany jest więc po jego prawej stronie, lewy po lewej.

W wyniku AKUMULACJI RZECZNEJ powstają także:

– mielizny korytowe – gruboziarnisty materiał tworzący podłużne nasypy stopniowo przemieszczane wzdłuż koryta rzeki;
– odsypy meandrowe – mielizny powstające na wewnętrznych stronach zakoli;
– mady – drobnoziarnisty materiał zawierający dużo substancji organicznych osadzany podczas wysokich stanów wody na najniższej terasie, tzw. terasie zalewowej; są to bardzo żyzne i cenne rolniczo gleby;
– stożki napływowe – stożki rozpościerające się wachlarzowato w kierunku płynięcia rzeki, powstające w miejscach gwałtownego załamania się jej spadku;
– delta – materiał zrzucony przy ujściu rzeki do zbiornika wodnego w postaci stożka napływowego. Może powstać, gdy zbiornik nie jest zbyt głęboki oraz gdy przy ujściu nie działają silne pływy lub prądy morskie mogące usuwać nanoszony materiał. Gdy rzeka wpada do morza o silnym prądzie przybrzeżnym lub wysokich pływach, tworzy się ujście typu lejkowatego, tzw. estuarium.

RZEKI NA ŚWIECIE

• Najdłuższa rzeka świata – tu sprawa jest niejednoznaczna, gdyż niektóre źródła podają jako najdłuższą rzekę świata Amazonkę (z Ukajali) o długości 6515 lub 7025 km, inne natomiast wskazują na Nil (z Kagerą) o długości 6671 km (dane z encyklopedii PWN).
• Największe dorzecze świata ma Amazonka o powierzchni ok. 7 mln km².
• Najgłębsza rzeka świata to Kongo – ma 250 metrów głębokości i 4700 km długości.
• Najszersza rzeka świata to La Plata. Znajduje się w Ameryce Południowej, przepływa przez granicę Argentyny i Urugwaju, powstała na skutek zbiegu rzek Paraná i dopływów Paragwaju. Szerokość tej rzeki wynosi 220 km.
• Najdłuższa rzeka Europy to Wołga o długości 3530 km.
• Najdłuższa rzeka Polski to Wisła o długości 1047 km.

RZEKA ODRA – informacje ogólne

– Odra jest drugą pod względem wielkości rzeką w Polsce, natomiast biorąc pod uwagę tylko jej część w granicach Polski, jest trzecią rzeką pod względem długości (po jej dopływie Warcie). Odra bowiem płynie na terenie trzech państw: Czech, Polski i Niemiec.
– Jest to rzeka główna i stała, należy do zlewiska Morza Bałtyckiego.
– Rzeka ma długość 854,3 km, z czego 742 km w Polsce (dawniej Odra miała ponad 1000 km długości, jednak w wyniku regulacji została skrócona).
– Powierzchnia jej dorzecza obejmuje 118 861 km², z czego 106 056 km² w Polsce (co stanowi 32,9% powierzchni kraju).
– Źródło Odry znajduje się we wschodnich Czechach, w Górach Odrzańskich w Sudetach, na wysokości 634 m n.p.m., na południowo-wschodnim zboczu Fidlovego kopca (Fidlův kopec) na terenie poligonu wojskowego Libavá, w pobliżu miejscowości Kozlov.
– Rzeka uchodzi do Roztoki Odrzańskiej, będącej zatoką Zalewu Szczecińskiego, w północno-zachodniej części Polski, przy północnej granicy miasta Police.
– Największymi miastami nad Odrą są: Wrocław, Szczecin, Ostrawa, Zielona Góra, Opole.
– Bieg rzeki Odry dzieli się na trzy odcinki:
• bieg górny – od źródeł po profil wodowskazowy Koźle (w Kędzierzynie-Koźlu, tuż przed ujściem Kanału Gliwickiego do Odry),
• bieg środkowy – od Kędzierzyna-Koźla po ujście Warty do Odry,
• bieg dolny – od ujścia Warty do Odry po ujście do Zalewu Szczecińskiego.
– Dzięki uregulowaniu całego koryta Odra jest najdłuższą śródlądową drogą wodną w Polsce. Raport NIK z 2014 r. podkreśla pogarszające się warunki żeglugi na Odrze. W latach 2011–2012 minimalną na szlaku głębokość, czyli 180 cm, udało się utrzymać krócej niż przez łącznie trzy miesiące w roku, choć powinna być zagwarantowana przez 240 dni. Z kolei na Odrze swobodnie płynącej (poniżej Brzegu Dolnego) zniszczona jest co najmniej jedna trzecia zabudowy regulacyjnej (głównie ostrogi, czyli niewielkie tamy poprzeczne, które utrzymują nurt w korycie), co jest powodem wypłyceń.

POWÓDŹ

Naturalnym elementem klimatu Polski jest okresowe występowanie wezbrań rzek, czyli wzrost stanu wody w rzekach wynikający ze wzmożonego ich zasilania. Wyróżnia się m.in. wezbrania opadowe wynikające z długotrwałych lub intensywnych opadów deszczu, wezbrania roztopowe, spowodowane przez wody pochodzące z topniejącej pokrywy śnieżnej oraz wezbrania zatorowe związane z wystąpieniem na rzece zatoru lodowego, który uniemożliwia lub znacząco ogranicza możliwość przepływu wody w rzece. Występujące w warunkach naturalnych wezbrania są nierozerwalnie związane z okresowym wylewaniem wody poza granice koryta rzecznego. Wystąpienie wezbranych wód rzecznych z koryta nie musi oznaczać wystąpienia powodzi. Zwykle o powodzi mówi się dopiero wówczas, gdy wylewające wody są przyczyną strat gospodarczych.
Szersze pojęcie powodzi przyjęto w ustawie Prawo wodne. Zgodnie z nią przez powódź należy rozumieć czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, w szczególności wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych.
W latach 1998-2017 powodzie dotknęły ponad 2 biliony osób na świecie. Spowodowały straty w wysokości 656 bilionów dolarów. W ostatnich latach obserwuje się wzrost częstotliwości występowania powodzi i podtopień oraz wzrost kosztów z nimi związanych. Wynika to z dwóch przyczyn – zmian klimatu oraz gospodarki człowieka. Jednym z głównych efektów obserwowanych już zmian klimatu jest wzrost częstotliwości występowania zjawisk ekstremalnych, m.in. deszczy o charakterze nawalnym. Powodzie stają się coraz bardziej dotkliwe również w wyniku gospodarki człowieka, jego rosnącej presji na środowisko, w tym doliny rzek. Zlewnie są w coraz większym stopniu zagospodarowywane. Rośnie odsetek powierzchni nieprzepuszczalnych (drogi, dachy, place), które sprawiają, iż woda opadowa zamiast infiltrować do wód podziemnych, w szybkim tempie spływa do rzek, jezior i zbiorników, powodując szybki wzrost stanu wody. Człowiek, starając się chronić własny dobytek, buduje coraz wyższe wały przeciwpowodziowe, odcinając w ten sposób rzeki od terenów, na które niegdyś mogły one w naturalny sposób wylewać w czasie wezbrań.

POWODZIE NA ODRZE

Z przeglądu literatury historycznej wynika, że w XIX wieku powodzie, które były głównie następstwem wezbrań na górnej Odrze, Nysie Kłodzkiej oraz Bobrze i Nysie Łużyckiej, występowały w latach 1813-1855. W XIX wieku katastrofalne powodzie zdarzyły się w latach: 1813, 1854, 1855 i 1888. W XX wieku wystąpiło szereg groźnych wezbrań, m.in. w latach: 1903, 1915, 1924, 1938, 1940, 1947, 1958, 1960, 1963, 1964, 1965, 1970, 1972, 1977, 1980, 1985, 1997. Wszystkie te powodzie wystąpiły w sezonie letnim i wywołane były deszczami rozlewnymi, rzadziej nawalnymi.
Jedną z najgroźniejszych współczesnych powodzi na Odrze była ta z lipca 1997 roku. Bezpośrednią przyczyną tej powodzi były duże opady atmosferyczne, zwłaszcza ich trzy fale obserwowane w dniach 3-10.07, 15-23.07 i 24-28.07. Szczególnie brzemienne w skutkach okazały się deszcze, które wystąpiły w okresie od 5 do 7 lipca. Spowodowały one niemal równoczesny spływ wód opadowych i gwałtowny przybór wody. Drogi, rowy, ścieżki i dotychczas suche koryta erozyjne natychmiast zamieniały się w rwące potoki i rzeki. W Czechach Opawa z dopływami oraz Bělá już 7 lipca osiągnęły kulminację i wskutek wystąpienia wody z koryta tych rzek pod wodą znalazło się kilkanaście miejscowości. Niebezpiecznie wezbrały górna Odra, Ostravica i Olza. Zalanych zostało wiele miast, m.in. Ostrava i Bohumin. Najwyższe stany zarejestrowane 8 i 9 lipca. Wezbrały także bezpośrednie prawostronne i lewostronne małe dopływy Odry. Spowodowało to dalszy wzrost stanów wody. Skutkiem przejścia wezbrania było wystąpienie wód z koryta rzeki i zalanie prawie wszystkich miejscowości i dużych miast w dolinie Odry. Ucierpiały Racibórz, Koźle, Opole. Przemieszczająca się z biegiem rzeki fala Odry, uległa dalszej rozbudowie na wysokości ujścia Nysy Kłodzkiej. Na obszarze Polski ulewne deszcze, trwające nieprzerwanie 60-70 godzin, objęły obszar dorzecza górnej i środkowej Odry oraz górnej Warty. 17 lipca rozpoczęła się druga fala opadów i trwała przez kolejne 5 dni – do 22 lipca. Znaczne sumy opadów atmosferycznych, zarówno w pierwszych dniach lipca, jak i w jego drugiej połowie, spowodowały, że w południowych regionach Polski i we wschodnich Czechach sumy miesięczne opadów za ten miesiąc przekraczały normę nawet czterokrotnie lub pięciokrotnie. Skutkiem tego były katastrofalna powódź, zwana powodzią tysiąclecia, która objęła południową i zachodnią Polskę.

OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA NA ODRZE

Podejście do gospodarki wodnej, w tym do ochrony przeciwpowodziowej zostało w zasadniczy sposób zmienione w ostatnich dziesięcioleciach. Na poziomie całej Unii Europejskiej obecnie podstawowym dokumentem służącym realizacji kompleksowej polityki w zakresie gospodarki wodnej jest tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 roku ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej). Stawia ona za cel poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Podkreśla przy tym konieczność stosowania zasady zrównoważonego rozwoju, dążenia do utrzymania dobrego stanu ekologicznego wód lub też jego przywrócenia. Miarą oceny stanu ekologicznego jest stan ilościowy, chemiczny i biologiczny. Drugim unijnym dokumentem kluczowym dla gospodarki wodnej jest tzw. Dyrektywa Powodziowa (Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 roku w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim). Nakłada ona na państwa członkowskie obowiązek podejmowania działań mających na celu ograniczenie zagrożenia powodziami.

Ochrona przed powodzią w Polsce jest zadaniem Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (PGW WP), organów administracji rządowej i samorządowej. Prawo przeciwpowodziowe w naszym kraju określa Ustawa Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 roku (z późniejszymi zmianami). W dokumencie tym określono szereg działań, jakie należy podejmować w celu obniżenia ryzyka wystąpienia powodzi. W ustawie Prawo wodne wskazano na:

1. Kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych;
2. Racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a także sterowanie przepływami wód;
3. Zapewnienie funkcjonowania systemu wczesnego ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze i hydrosferze oraz prognozowanie powodzi;
4. Zachowanie, tworzenie i odtwarzanie systemów retencji wód;
5. Budowę, przebudowę i utrzymywanie budowli przeciwpowodziowych;
6. Prowadzenie akcji lodołamania;
7. Prowadzenie polityki informacyjnej w zakresie ochrony przed powodzią oraz ograniczania jej skutków.

Ustawodawca wśród budowli przeciwpowodziowych wymienia: kanały ulgi, kierownice w ujściach rzek do morza, poldery przeciwpowodziowe, sztuczne zbiorniki przeciwpowodziowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, wały przeciwpowodziowe, budowle regulacyjne, wrota przeciwpowodziowe i przeciwsztormowe, falochrony, budowle ochrony brzegów morskich oraz stopnie wodne.

Planując działania mające na celu redukcję zagrożenia powodziowego, w pierwszej kolejności zawsze powinno się rozważać możliwość zastosowania tzw. nietechnicznych środków związanych przede wszystkim z powiększaniem naturalnej retencji i ochroną ekosystemów. W kształtowaniu zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych niezwykle ważne jest pozostawienie miejsca rzece, w tym również naturalnych terenów zalewowych i retencyjnych. Zwiększenie naturalnej retencji pozwoli na zatrzymanie nadmiaru wody występującego podczas intensywnych opadów. Ograniczone zostanie zagrożenie powodziowe, a zretencjonowana woda będzie mogła zostać efektywnie wykorzystana przez przyrodę w późniejszym, suchym okresie.
Drugim filarem ochrony przeciwpowodziowej, zwłaszcza w przypadku większości dużych zlewni, szczególnie zurbanizowanych, jest zastosowanie technicznych środków redukcji zagrożenia powodziowego. Do takich należą m.in. duże zbiorniki wodne, wały przeciwpowodziowe, suche zbiorniki wodne (również te, nie pozwalające na sterowanie odpływem), kanały ulgi oraz różnego rodzaju inne budowle przeciwpowodziowe. Również w tym przypadku ważne jest, aby w pierwszej kolejności wykorzystywać inwestycje w jak najmniejszym stopniu oddziałujące na środowisko.

Odra jest jedną z ostatnich swobodnie płynących i niemal naturalnych rzek w Europie i ostatnią dużą rzeką środkowoeuropejską, która na 500 km swojego dolnego i środkowego biegu nie jest zabudowana stopniami wodnymi.

Stopień wodny Malczyce na Odrze znajduje się w gminie Środa Śląska i jest to najniżej położony stopień Odrzańskiej Drogi Wodnej, a dwudziesty piąty na tej drodze. Znajduje się na 300,4 km szlaku żeglugowego, poniżej Stopnia Wodnego Brzeg Dolny.

Innym elementem ochrony są wały przeciwpowodziowe, czyli sztuczne usypiska w kształcie pryzmy najczęściej o trapezowym przekroju poprzecznym. Wznoszone są wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta. Wał, otaczając tereny zalewowe wzdłuż rzeki, tworzy większe koryto (międzywale), a w praktyce czasami także pewien rezerwuar dla przewidywanych wód powodziowych, przeciwdziałając jednocześnie rozlaniu się tych wód na chronione w ten sposób tereny sąsiednie. Zazwyczaj ma znaczną długość, odpowiednio do ukształtowania doliny i chronionych przed zalaniem terenów zagospodarowanych.
Wiele wałów przeciwpowodziowych na Odrze, w tym te w Bytomiu Odrzańskim, zostało uszkodzonych lub całkowicie zniszczonych podczas wspomnianej powyżej powodzi w lipcu 1997 roku. Dlatego po tym zdarzeniu rozpoczęto prace nad ich odtworzeniem i umocnieniem. Kolejne lokalne powodzie – choć mniejsze – także powodowały zniszczenia.

Innym elementem zabudowy regulacyjnej Odry są ostrogi. Ostrogi poprawiają warunki żeglugowe, nawigacyjne oraz zapobiegają erozji dna i brzegów Odry. Renowacja ostróg na Odrze odbywa się przy użyciu materiałów, które są przyjazne dla naturalnego środowiska wodnego oraz przybrzeżnych gruntów, takich jak kamień i faszyna.

PODSUMOWUJĄC ZAGADNIENIE OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ należy podkreślić, iż:

• zmiany klimatu powodują i będą powodowały w przyszłości coraz częstsze występowanie opadów o charakterze nawalnym. Są one przyczyną szybkiego wzrostu stanów wody w rzekach. Proces ten jest potęgowany w wyniku działalności człowieka – zabudowywania koryt rzecznych, urbanizacji zlewni przejawiającej się przez znaczny odsetek powierzchni nieprzepuszczalnych.
• w celu ograniczenia ryzyka powodzi niezbędne jest zintegrowane zarządzanie gospodarką wodną i ryzykiem powodziowym, uwzględniające wszystkie jego aspekty. Planując działania, mające na celu ograniczenie zagrożenia powodziowego, w pierwszej kolejności należy rozpatrywać tzw. środki nietechniczne. Jedynie w uzasadnionych przypadkach, gdzie jest to niezbędne, rozważane może być zastosowanie tzw. technicznych środków redukcji zagrożenia.
• Niezależnie od zastosowanych rozwiązań, pewne ryzyko wystąpienia powodzi będzie występowało zawsze. Z tego względu niezbędna jest odpowiednia edukacja społeczeństwa oraz zapewnienie właściwego funkcjonowania struktur odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe.

Źródła:

https://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochrony-srodowiska/rzeka
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Rzeki-swiata;2240472.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Dorzecze
https://pol.topinfoweb.com/79703375-samyie-shirokie-reki-v-mirel-851
https://podroze.gazeta.pl/podroze/7,114158,27636739,najdluzsze-rzeki-w-europie-ktora-rzeka-w-europie-jest-najdluzsza.html
https://podroze.gazeta.pl/podroze/7,114158,27636738,najdluzsze-rzeki-w-polsce-ktora-rzeka-w-polsce-jest-najdluzsza.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Odra
http://dzikiesudety.blogspot.com/2014/07/zroda-odry-w-gorach-odrzanskich.html
https://commons.wikimedia.org/wiki/Oder_River#/media/File:Breslau_Cathedral_1890s.jpg
https://investmap.pl/wroclaw-miasto-wyremontuje-most-tumski-w-ciagu-trzech-lat-usunie-klodki-zakochanych.a136964
https://zszywka.pl/p/most-grunwaldzki—wroclaw–21224033.html
https://gazetawroclawska.pl/most-redzinski-we-wroclawiu-konczy-wlasnie-dziesiec-lat-zobaczcie-wyjatkowe-zdjecia-z-budowy/ga/c1-15385835/zd/47421133
https://straznicy.wwf.pl/o-rzece-czyli-nie-tylko-o-wodzie/
https://slideplayer.pl/slide/10442763/
https://www.wlin.pl/rola-wody/biologiczna-ocena-czystosci-wod/encyklopedia-wodnych-organizmow-wskaznikowych/chrusciki-trichoptera/
https://www.przyrodaswietokrzyska.pl/index.php/pijawki/pijawka-lekarska.html
https://www.wodnepodroze.com/single-post/zdrojek-pospolity-fontinalis-antipyretica
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kie%C5%82%C5%BCe
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pstr%C4%85g_potokowy
https://www.rtw.org.pl/atlas/lipien.html
http://jollydiver.com/fauna-i-flora/glowacz-pregopletwy/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tro%C4%87_w%C4%99drowna
https://atlas.roslin.pl/plant/7439
https://fajnyogrod.pl/porady/moczarka-kanadyjska-do-akwarium-wymagania-pielegnacja-rozmnazanie/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rdestnica
https://tvn24.pl/magazyn-tvn24/bestie-ktore-lubia-zapach-brudnych-skarpet-bez-nich-swiat-nie-moze-istniec,221,3811
https://wazki.pl/etapy_zycia.html
https://tommyaquario.pl/index.php/36-uncategorised/akwarystyka-slodkowodna/slimaki-slodkowodne-cieplolubne/123-zyworodka-viviparus-viviparus-viviparus-contectus
https://mypond.jimdofree.com/%C5%BCycie-%C5%BCab/
https://www.wedkarstwomojapasja.pl/brzana-pospolita/
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awinka_pospolita
https://gdybyryby.pl/jak-zlowic-okonia/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rz%C4%99sa_drobna
https://www.swiatkwiatow.pl/poradnik-ogrodniczy/palka–wodna–typha-id701.html
https://www.kierunekfarmacja.pl/artykul,17435,grzybienie-biale-nymphaea-alba.html
http://dzialprzyrody.blogspot.com/2014/03/pyn-zotobrzezku-pyn.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Nartnikowate

Anodonta anatina

https://www.nurkomania.pl/fauna_stulbia.htm
https://www.ekologia.pl/wiedza/zwierzeta/leszcz
https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/karp-opis-wystepowanie-i-zdjecia-ryba-karp-ciekawostki,23455.html
https://beszamel.se.pl/porady/jak-zrobic/ploc-plotka-wartosc-odzywcza-i-zastosowanie-kulinarne-aa-Xyqf-fyNd-J53c.html
https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/szczupak-pospolity-opis-wystepowanie-i-zdjecia-ryba-szczupak-pospolity-ciekawostki,27384.html
https://www.blendspace.com/lessons/Czu0QjtFsvwIJg/rzezbotworcza-dzialalnosc-rzeki

Przyroda Łęgów Odrzańskich

Odra z lotu ptaka

https://planetadzika.com/odra-nysa-luzycka-top-6-miejsc-na-szlaku/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Terasa_nadzalewowa
https://podroze.onet.pl/gdzie-na-weekend/bytom-odrzanski-atrakcje-i-przewodnik-po-miescie/yjqtcm0
https://www.imgw.pl/sites/default/files/2021-11/imgw-pib-monografia-2021-przebieg-i-skutki-wybranych-powodzi-w-dorzeczu-odry-calosc.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA_tysi%C4%85clecia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA_tysi%C4%85clecia_we_Wroc%C5%82awiu
https://plus.gazetalubuska.pl/taka-woda-zdarza-sie-raz-na-tysiac-lat-czy-na-pewno-zdjecia-wideo/ar/12250083#g0z4

Ochrona przeciwpowodziowa

Modernizacja wałów przeciwpowodziowych Odry w rejonie Brzegu Dolnego

https://www.wody.gov.pl/aktualnosci/1075-stopien-wodny-malczyce
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stopie%C5%84_wodny_Malczyce
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wa%C5%82_przeciwpowodziowy
https://wroclaw.wody.gov.pl/aktualnosci/687-rusza-rozbudowa-walow-przeciwpowodziowych-w-rejonie-nowej-soli-i-krosna-odrzanskiego