Stanowisko 15 – Ekosystem łąki

Łąka to jeden z ekosystemów lądowych powszechnie występujących nie tylko w naszej strefie klimatycznej, ale także na innych szerokościach geograficznych. Stosowane są różne kryteria przy definiowaniu i wyodrębnianiu łąk, odwołujące się do składu i struktury pokrywy roślinnej, sposobu użytkowania i funkcjonowania w krajobrazie.

Łąką nazywamy zbiorowisko roślinne pozbawione co do zasady drzew, tworzone przez byliny ze znacznym udziałem traw:

• w szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie formacje trawiaste występujące na Ziemi, w tym stepy i sawanny.
• wąsko definiowana łąka to półnaturalne lub antropogeniczne zbiorowisko, którego utrzymywanie się zależne jest od koszenia. Łąki kośne określane bywają „łąkami właściwymi” i przeciwstawiane są naturalnym formacjom trawiastym oraz pastwiskom.

W tym opracowaniu termin „łąka” będzie się odnosił do formacji roślinnej występującej w klimacie umiarkowanym i chłodnym tam, gdzie człowiek zaznaczył swoją działalność.

Łąki, jakie możemy zaobserwować na Bytomskich Błoniach to użytki gruntowe rozumiane jako zbiorowiska tworzone przez wieloletnie trawy, turzyce, rośliny motylkowe i rośliny innych rodzin (np. mszaki), które występują na glebach o wysokim poziomie wód gruntowych, zawierających przez większą część roku od 60 do 80 procent wilgoci w stosunku do całkowitej ich pojemności wodnej. W przypadku łąk na naszych błoniach niedobory wody mogą być uzupełniane przez okresowe zalewy rzeki oraz podsiąki, spowodowane niskim poziomem wód gruntowych z uwagi na sąsiedztwo Odry.

Charakterystyczne dla łąk jest to, że korzenie i rozłogi roślinności łąkowej tworzą darń, dzięki której łąka może odrastać na nowo po każdym skoszeniu i spoczynku zimowym. Dlatego rośliny rosnące na użytkowanych rolniczo łąkach są pozyskiwane na paszę (łąki kośne).

Powstawanie łąk

Przed pojawieniem się człowieka obszar prawie całej Polski pokrywały lasy. Jedynie w dolinach rzek i na terenach położonych wysoko w górach można było spotkać roślinność zielną (są to łąki naturalne). Wieloletnie rośliny zielne, które w odróżnieniu od drzew znoszą coroczne wylewy rzek w dolinach, tworzyły łąki zalewowe.

Osiedlenie się ludzi i chów zwierząt skłoniły człowieka do rozpoczęcia wycinki lasów. Na ich miejscu tworzył on m.in. łąki. Rośliny łąk są w większości rodzime, wcześniej były mieszkańcami śródleśnych polan, runa lasów, terenów nadwodnych oraz hal. Łąki nie zarastają krzewami i drzewami, jeśli są regularne koszone lub jeśli są na nich wypasane zwierzęta. Jeśli zaś tego zaniechamy, będzie następował proces sukcesji ekologicznej, czyli powolnego zarastania łąk.

W naszym kraju najczęściej spotykane są łąki kośne (łąki właściwe), czyli półnaturalne zbiorowiska trawiaste, które utrzymują się dzięki koszeniu. W warunkach klimatycznych Polski, łąki powstawały w dolinach rzecznych, gdzie podmokłe grunty niezbyt nadawały się do upraw polowych. Obszary te były odwadniane już od XVI wieku, a następnie wypasane i koszone, co w konsekwencji doprowadziło do powstania zwartej wieloletniej roślinności trawiastej. Charakter i wygląd łąk zależy w dużej mierze od systemu gospodarowania, w tym od częstości i terminów koszenia i zbierania siana.

Klasyfikacja łąk

Istnieje szereg kryteriów podziału łąk ze względu na: ich genezę, warunki siedliskowe, sposób użytkowania, położenie, cechy roślinności.

Ze względu na GENEZĘ (czyli sposób powstania) wyróżnia się łąki naturalne, półnaturalne i antropogeniczne:

• naturalne – zbiorowiska trawiaste wykształcające się i występujące tam, gdzie ze względu na warunki ekologiczne nie występują inne zbiorowiska (zwłaszcza lasy). Do czynników ograniczających występowanie lasów należą: długotrwałe zalewy wód i wysoki poziom wód gruntowych, niskie temperatury, silne wiatry, lawiny, krótki okres opadów i ich niewielka ilość, klimat kontynentalny. Należą tu hale powyżej górnej granicy lasu, łąki nadrzeczne, stepy i murawy kserotermiczne (czyli takie, które rozwijają się na nasłonecznionych zboczach na suchym podłożu wapiennym, z roślinnością światłolubną i wapieniolubną),
• półnaturalne – zbiorowiska trawiaste wykształcające się i utrzymujące się dzięki ekstensywnemu oddziaływaniu człowieka (użytkowaniu kośnemu i pastwiskowemu),
• sztuczne – zbiorowiska trawiaste o prostej strukturze, świeżo założone, krótkotrwałe lub trwałe, ale silnie przekształcone na skutek intensywnych zabiegów technicznych takich jak: wałowanie, podsiewanie czy nawożenie.

Ze względu na POŁOŻENIE wyróżnia się łąki:

• niżowe dolinowe,
• niżowe pozadolinowe,
• górskie.

Ze względu na SIEDLISKO wyróżnia się łąki:

• grądowe (grądy) – położone w miejscach suchych, zależne od opadów, optymalne użytkowane kośno-pastwiskowe,
• zalewne (łęgi) – położone w dolinach rzek na terasach zalewowych, cechują się zmiennymi warunkami wodnymi,
• bagienne i pobagienne (bielawy i murszowiska) – położone w miejscach o wysokim poziomie wód, zwykle stagnujących.

Wziąwszy pod uwagę powyższe kryteria, łąki na Bytomskich Błoniach zaliczymy do łąk naturalnych i półnaturalnych, niżowych dolinowych, zalewanych (wodami z pobliskich rzek).

Roślinność polskich łąk nizinnych

Trawy

Charakterystyczną cechą ekosystemów łąkowych jest obecność wielu gatunków traw. Związane jest to ze specyficznymi właściwościami tych roślin, które są zdolne do wielokrotnego odrastania, a także rozkrzewiania się po skoszeniu lub zgryzieniu przez zwierzęta. Sprzyja to ochronie gleby łąkowej przed erozją, ponieważ system splątanych rozłogów podziemnych i nadziemnych oraz korzeni traw, a także innych roślin, formuje zwartą okrywę, tzw. darń. Takie właściwości traw sprawiają, że to właśnie głównie one budują zwartą ruń łąkową. Należy jeszcze wspomnieć, że rodzina traw stanowi bardzo różnorodną grupę roślin, jedną z najliczniejszych w skali globu. (zalicza się do niej niemal 11 tysięcy gatunków trawiastych, występujących prawie wszędzie na kuli ziemskiej). Oto najpospolitsze trawy polskich łąk:

WIECHLINA ŁĄKOWA (Poa pratensis)
To jedna z najcenniejszych traw użytkowych, należy do rodziny wiechlinowatych. W Polsce występuje dość powszechnie i zasiedla głównie łąki, obrzeża lasów, leśne polany, przydroża, rowy, nasypy, skarpy i miejsca ruderalne. Preferuje gleby przepuszczalne, próchnicze, żyzne, bogate w składanki pokarmowe i zasobne w azot i fosfor, ale jest dość tolerancyjna w stosunku do warunków środowiskowych i może rosnąć także na glebach słabszych. Bardzo dobrze znosi niskie temperatury i zimą zwykle nie przemarza. Jest też odporna na udeptywanie, ugniatanie, przygryzanie przez zwierzęta i krótkie koszenie.

ŚMIAŁEK DARNIOWY (Deschampsia caespitosa)
Należy do rodziny wiechlinowatych, jest niezwykle pospolitym rodzajem trawy, występującym powszechnie zarówno w Polsce jak i na terenie całej Europy, Azji i Ameryki Północnej. Śmiałek nie ma żadnych specjalnych wymagań klimatyczno-glebowych i może zasiedlać różnego typu gleby na różnych stanowiskach (suchych, wilgotnych, żyznych, jałowych, o różnym odczynie pH, a nawet nieco zasolonych). Najczęściej można go spotkać na łąkach, nieużytkach, leśnych polanach oraz w rejonach górskich. Śmiałek darniowy jest trawą bardzo trwałą, odporną na choroby (z wyjątkiem rdzy) oraz niekorzystne warunki środowiskowe (szkodzi mu jedynie silny mróz).

MOZGA TRZCINOWATA (Phalaris arundinacea)
Należy do rodziny wiechlinowatych, w Polsce jest trawą dość pospolitą, szczególnie często spotykaną na obszarze niżu i na terenach podmokłych. Roślina preferuje gleby wilgotne, zasobne w składniki pokarmowe (głównie w azot i fosfor oraz wapń), próchnicze i świeże. Najczęściej zasiedla podmokłe łąki, torfowiska niskie, doliny rzeczne, rozlewiska i brzegi zbiorników wodnych, ale nie lubi stanowisk z wodą stojącą. Na dostatecznie żyznych glebach, trawa może także rosnąć w miejscach bardziej suchych. Jest mrozoodporna, tolerancyjna w stosunku do odczynu pH gleby (może rosnąć na glebach kwaśnych, obojętnych i zasadowych), ale jest wrażliwa na częste deptanie, ugniatanie, bardzo niskie koszenie i niskie przygryzanie przez zwierzęta. Jej liczne rozłogi, położne płytko pod powierzchnią gleby, w czasie ostrych zim mogą być narażone na przemarzanie.

RAJGRAS WYNIOSŁY nazywany też OWSIKIEM WYNIOSŁYM (Arrhenatherum elatius)
To dość pospolity rodzaj traw z rodziny wiechlinowatych, który można spotkać na wielu kontynentach. W naturze zasiedlają łąki, przydroża, obrzeża lasów, skarpy, rowy i leśne polany (stanowi pokarm zwierząt leśnych). Roślina tworzy bardzo mocny, głęboki (nawet dwumetrowy), rozbudowany system korzeniowy, stąd występując skarpach, zboczach czy nasypach oraz na stanowiskach piaszczystych i żwirowych, zapobiega erozji gleby.

KOSTRZEWA OWCZA (Festuca ovina)
Trawa wieloletnia zaliczana do rodziny wiechlinowatych, bardzo pospolita w naszym kraju. Jest rośliną bardzo wytrzymałą i posiada dość szczególne wymagania siedliskowe, ponieważ preferuje stanowiska, na których niewiele roślin mogłoby sobie poradzić. Najczęściej zasiedla gleby suche, jałowe, ubogie w składniki pokarmowe (szczególnie w fosfor), przepuszczalne, lekkie, piaszczyste i posiadające kwaśny odczyn pH. Jest też rośliną bardzo wytrzymałą na niskie temperatury, dlatego zimą rzadko przemarza, a w sprzyjających warunkach pozostaje nawet zimozielona. Należy jednak do gatunków wybitnie światłolubnych, dlatego nie znosi zacienienia. Nie toleruje również zalewania i terenów podmokłych. Powszechnie występuje na suchych łąkach, przydrożach, skarpach, nasypach, nieużytkach, piaszczystych placach i leśnych polanach. Może być traktowana jako gatunek wskaźnikowy, sugerujący gleby ubogie w fosfor. Na terenach piaszczystych, jałowych i zdegradowanych, często pojawia się samorzutnie jako gatunek pionierski.

KOSTRZEWA CZERWONA (Festuca rubra)
To jedna z najliczniejszych traw występujących w Polsce, zaliczana jest do rodziny wiechlinowatych. Nie tylko należy do podstawowych roślin zasiedlających łąki, polany, nieużytki, rowy i przydroża, ale też ma bardzo duże znaczenie gospodarcze i jest  uznawana za jedną z najcenniejszych traw użytkowych. Porastając skarpy, pobocza czy tereny o suchych i słabych glebach, zapobiega ich erozji.

TOMKA WONNA (Anthoxanthum odoratum)
Jest wieloletnią trawą kępkową z rodziny wiechlinowatych, o dużej wytrzymałości na niesprzyjające warunki atmosferyczne (odporna na niskie temperatury i suszę) i bardzo niskich wymaganiach pokarmowych. Najczęściej zasiedla gleby słabe, lekkie, suche i ubogie w substancje odżywcze (o małej zawartości azotu i fosforu), ale może także rosnąć na stanowiskach bardziej wilgotnych np. terenach pobagiennych. Jest gatunkiem tolerancyjnym na odczyn pH, dlatego występuje zarówno na glebach zasadowych jak i na kwaśnych. Można ją spotkać na ubogich stanowiskach łąkowych i na obrzeżach lasów (szczególnie iglastych), słonecznych polanach leśnych i nieużytkach. Na glebach ubogich, lekkich i suchych, tomka pełni rolę przeciwerozyjną i zapobiega degradacji podłoża. bardzo źle znosi udeptywanie, niskie koszenie i obecność większych ilości azotu w podłożu. Jest także rośliną światłolubną i nie toleruje zacienienia.

WYCZYNIEC ŁĄKOWY (Alopecurus pratensis)
W Polsce gatunek jest dość pospolity, najliczniej występuje na obszarze niżu. Nazywany jest też „lisim ogonem”. Liczebność wyczyńca łąkowego na stanowiskach naturalnych jest ograniczana przez osuszanie terenów okresowo zalewanych, na których pojawia się najchętniej. Trawa preferuje głównie gleby zasobne w składniki pokarmowe (przede wszystkim w fosfor, potas i azot), żyzne, świeże, przepuszczalne i wilgotne. Nie znosi wody stojącej, ale bardzo lubi okresowe podtopienia, dlatego chętnie zasiedla brzegi rzek, wilgotne łąki oraz stanowiska w pobliżu zbiorników wodnych. Nie jest szczególnie wymagająca w stosunku do odczynu podłoża, dlatego może zasiedlać zarówno gleby kwaśne jak i zasadowe. Wyczyniec jest też odporny na niskie temperatury, niekorzystne warunki klimatyczne (w tym długo zalegającą, grubą pokrywę lodową), bardzo wcześnie rozpoczyna wiosenną wegetację i nie jest wrażliwy na wiosenne przymrozki. Źle natomiast znosi przesuszanie, zacienienie, jałowe podłoża, udeptywanie i ugniatanie.

TYMOTKA ŁĄKOWA (Phleum pratense)
Trawa ta, należąca do rodziny wiechlinowatych i zwana też brzanką pastewną, to jedna z popularniejszych w naszym kraju traw łąkowych i pastewnych. Gatunek preferuje gleby wilgotne lub średnio wilgotne, żyzne, próchnicze, świeże i zwięzłe, dlatego najczęściej zasiedla łąki i przydroża, czasem również nieużytki i stanowiska ruderalne. Jest mrozoodporna, dobrze znosi krótkotrwale podtapianie i nie jest wymagająca w stosunku do pH podłoża. Nie jest jednak trawą o dużej konkurencyjności, gdyż nie wykształca zbyt licznych odrostów, nie posiada silnie rozbudowanego systemu korzeniowego i późno rozpoczyna wiosenną wegetację. Na stanowiskach żyznych i zasobnych w azot szybko jest wypierana przez inne gatunki roślin. Źle również znosi suszę, zasolenie podłoża, niedobory cynku i magnezu w glebie, zacienienie i niskie, częste koszenie.

KUPKÓWKA POSPOLITA (Dactylis glomerata)
Jest w Polsce jedną z najpospolitszych traw środowiska naturalnego. Rośnie wyjątkowo szybko i w sprzyjających warunkach może łatwo zagłuszać inne gatunki roślin, szczególnie należące do tej samej rodziny botanicznej. Preferuje gleby umiarkowanie wilgotne, przepuszczalne, próchnicze, żyzne i bogate w składniki pokarmowe (głównie azot i potas). Najczęściej zasiedla łąki, pola, nieużytki i stanowiska ruderalne. Charakteryzuje ją szybki, wiosenny wzrost, odporność na suszę, niskie temperatury, częste koszenie i przygryzanie przez zwierzęta.

Byliny

Wieloletnie rośliny łąkowe w sporej większości to gatunki z rodzin astrowatych i goździkowatych. Występują w niezliczonej ilości kolorów. Niektóre z nich są jadalne i stosowane w ziołolecznictwie. Oto najczęstsze z nich:

BABKA LANCETOWATA (Plantago lanceolata)
Gatunek byliny z rodziny babkowatych. Pospolity w całym kraju. Kwitnie od maja do września. Ma drobne kwiatki od białych do brunatnoróżowych.

BLUSZCZYK KURDYBANEK (Glechoma hederacea)
Bylina z rodziny jasnotowatych stosowana jako zioło i przyprawa. Ma długie ulistnione rozłogi, które łatwo się ukorzeniają, sercowato-okrągłe liście z karbowanym brzegiem. Kwitnie od kwietnia do lipca na fioletowo. Wykazuje właściwości lecznicze przy problemach trawiennych i oddechowych. Przy stosowaniu zewnętrznym pomaga leczyć: trądzik pospolity, reumatyzm, łupież,  obecne na skórze zmiany ropne, stany zapalne jamy ustnej i gardła oraz trudno gojące się rany, skaleczenia.

CHABER BŁAWATEK (Centaurea cyanus)
Gatunek z rodziny astrowatych. Ma cienkie, owłosione łodygi i ciemnoniebieskie kwiaty. Kwitnie od maja do września. Roślina jadalna i miododajna. Wykazuje również właściwości lecznicze: moczopędne, antybakteryjne, żółciopędne, przeciwgrzybiczne i przeciwzapalne.

CHABER ŁĄKOWY (Centaurea jacea)
Gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych. Powszechnie występujący na łąkach. Cechą rozpoznawczą jest kształt łusek, które okrywają koszyczek. Ma fioletowo-różowe kwiaty.

CYKORIA PODRÓŻNIK (Cichorium intybus)
To wieloletnia bylina z rodziny astrowatych. Roślina bywa też nazywana podróżnikiem błękitnym, cykorią polną, dziką cykorią lub podróżnikiem polnym. Kwitnie od maja do września. Jej wyjątkowo urokliwe jasnoniebieskie kwiaty o podłużnych płatkach wyrastają na charakterystycznych, wysokich i cienkich łodygach o zielonoszarej barwie. Łodygi osiągają długość nawet do 120 cm. Stosowany jest jako zioło głównie przy problemach z trawieniem, gdyż ma działanie stymulujące procesy trawienne: wspomaga wydzielanie żółci, wzmaga apetyt, przyspiesza przemianę materii, likwiduje wzdęcia i odbijanie się, ma zastosowanie w terapii przewlekłych schorzeń wątroby, a także w leczeniu stanów zapalnych pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Działa moczopędnie, skutecznie oczyszcza organizm z toksyn. Bardzo pomocna w stanach osłabienia i wyniszczenia organizmu, a zawarta w niej inulina ma korzystny wpływ na florę bakteryjną jelit i proces odbudowy odporności. Cykorię warto spożywać podczas odchudzania i w walce ze zbyt wysokim cholesterolem czy alarmującym poziomem cukru we krwi.

DZWONEK JEDNOSTRONNY (Campanula rapunculoides)
Gatunek rośliny wieloletniej z rodziny dzwonkowatych. Ma niebieskofioletowe kwiaty, zebrane w jednostronne 1-3 kwiatowe grono. W Polsce jest w pełni mrozoodporny.

FIOŁEK TRÓJBARWNY (Viola tricolor)
Ma drobniutkie kwiaty w trzech kolorach: biało-żółto-fioletowym, które między sobą przenikają. To roślina jednoroczna lub dwuletnie. Przodek fiołka ogrodowego.

FIRLETKA POSZARPANA (Silene flos-cuculi)
Należy do rodziny roślin goździkowatych, jest gatunkiem europejsko-zachodniosyberyjskim. występuje naturalnie na łąkach kwiatowych, na wiosnę porasta miejsca mokre lub wilgotne, które w okresie letnim obsychają. Miododajna bylina dostarcza pszczołom duże ilości nektaru. Roślina ceniona jest również za właściwości lecznicze.

JASKIER OSTRY (Ranunculus acris)
Jest jednym z najbardziej trujących jaskrów. Warto wspomnieć, że jego właściwości trujące giną w stanie zasuszonym. Gatunek pospolity w całej Polsce, zasiedla łąki i polany. Jaskier ostry nosi też nazwę pryszczeniec, gdyż  wywar z jego liści był w ludowej medycynie używany przeciw wypryskom skórnym.

KĄKOL POLNY (Agrostemma githago)
Gatunek z rodziny goździkowatych. Dorasta do wysokości około 100 cm i tworzy wzniesioną, rozgałęzioną łodygę. Ma lancetowate, wydłużone liście. Kwitnie od czerwca do lipca. Ma pojedyncze, nieduże kwiaty na długich ogonkach w różowym lub różowo-fioletowym kolorze.

KONICZYNA BIAŁA (Trifolium repens L.)
Gatunek wieloletniej rośliny z rodziny motylkowatych (bobowatych). Bardzo pospolita w naszym kraju, o białych kwiatach zebranych w kuliste lub jajowate kwiatostany i liściach złożonych z trzech listków.

KONICZYNA CZERWONA – ŁĄKOWA (Trifolium pratense)
Gatunek wieloletniej rośliny z rodziny motylkowatych (bobowatych). Bardzo pospolita w naszym kraju, o różowych kwiatach zebranych w kuliste lub jajowate kwiatostany i liściach złożonych z trzech listków. Charakteryzuje się wzniesioną lub podnoszącą się łodygą dorastającą do około 50 cm długości. Bardzo często łodyga jest czerwono nabiegła, przez co koniczyna łąkowa jest nazywana koniczyną czerwoną.

KOZŁEK LEKARSKI (Valeriana officinalis)
Bylina o słodkim, miodowym zapachu. Dorasta nawet do 2 m. Ma drobne kwiaty zebrane w baldachokształtne kwiatostany. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Kłącze i korzeń kozłka lekarskiego są stosowane w ziołolecznictwie. Najczęściej stosowany jest na sen i uspokojenie (powszechnie znany jako waleriana), znalazł zastosowanie także jako środek m.in. na bolesne miesiączki i dolegliwości żołądkowe, gdyż ma działanie rozkurczowe.

KRWAWNIK POSPOLITY (Achillea millefolium)
Gatunek z rodziny astrowatych. Ma zielone lub szarawozielone, delikatnie owłosione liście. Kwiaty zebrane są w koszyczki tworzące baldachogrono na szczycie pędu. Krwawnik to roślina lecznicza o właściwościach przeciwbakteryjnych, żółciotwórczych, przeciwzapalnych, przeciwkrwotocznych, bakteriostatycznych i wiatropędnych. Surowcem zielarskim są wysuszone kwiatostany krwawnika oraz ziele krwawnika zebrane w okresie kwitnienia.

LEPNICA BIAŁA (Silene latifolia)
Gatunek należący do rośliny goździkowatych. Ma duże, białe kwiaty o średnicy do 3 cm i głęboko wciętych płatkach. Kwitnie od czerwca do września, kwiaty zapylane są przez ćmy. Kwiaty otwierają się dopiero wieczorem, bardzo intensywnie pachną.

ŁOPIAN WIĘKSZY (Arctium lappa)
Gatunek z rodziny astrowatych. Jest pospolity na terenie całej Polski. Osiąga wysokość nawet do 2 m. Ma duże liście o sercowato-owalnym kształcie, od spodu mocno owłosione. Kwitnie na purpurowo – ma kwiaty zebrane w koszyczki, które pokryte są haczykami (zwane „rzepami”). To roślina o licznych właściwościach leczniczych: wykazuje silne działanie antybakteryjne, grzybobójcze, przeciwzapalne. Działa także moczopędnie i napotnie. Zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego, zwiększa natomiast wydzielanie śluzu w przewodzie pokarmowym, dlatego korzeń łopianu stosowany jest wewnętrznie w leczeniu nieżytów przewodu pokarmowego, w stanach zapalnych dróg moczowych i pęcherzyka żółciowego, w niewydolności wątroby, zaburzeniach przemiany materii. Wykazuje też pozytywne działanie na skórę. Zewnętrznie stosowany jest do leczenia czyraków, trądziku, świądu skóry, łupieżu. Zapobiega również wypadaniu włosów i łupieżowi.

ŁUBIN TRWAŁY (Lupinus polyphyllus)
Wieloletnia roślina z rodziny bobowatych, często uprawiana jako roślina ozdobna, dziczejąca. Popularna w całej Polsce. Ma kolory od białego, przez różowy, niebieski aż po fiolet.

MACIERZANKA ZWYCZAJNA (Thymus pulegioides)
Półkrzewinka z rodziny jasnotowatych. Posiada lecznicze właściwości ze względu na zawartość olejków eterycznych. Ma jasnoróżowe, nieco fioletowawe kwiaty. Lecznicze właściwości macierzanki wykorzystuje się w infekcjach dróg oddechowych. Napar z ziela macierzanki nadaje się w tym wypadku do picia, płukania gardła i do inhalacji. Z kolei na skórę wodny wyciąg z ziela macierzanki można stosować do przemywania cery trądzikowej i tłustej (odkaża i reguluje wydzielanie sebum) i do płukania włosów przetłuszczających się. Można nim również przemywać swędzące miejsca np. po ugryzieniach owadów.

MAK POLNY (Papaver rhoeas)
Pospolity na terenie całego kraju. Ma cienką, owłosioną łodygę i czerwonopomarańczowe kwiaty zawsze z czarną plamą u nasady. Kwitnie od maja do sierpnia. Wykazuje działanie lecznicze: przeciwzapalne, powlekające, uspokajające. W medycynie ludowej napar jest stosowany do picia przy kaszlu, stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, bezsenności, nadmiernej pobudliwości oraz zaburzeniach trawiennych na tle nerwicowym. Zewnętrznie używa się naparów podczas stanów zapalnych do płukania jamy ustnej, dziąseł i gardła, przemywania spojówek oczu, irygacji pochwy.

MIKOŁAJEK PŁASKOLISTNY (Eryngium planum)
To gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny selerowatych. Ma sinoniebieskie, rozgałęzione i ulistnione pędy kwiatowe z licznymi, niebieskimi kwiatami.  Kwitnie od lipca do września. Kwiaty są doskonałym pożytkiem dla pszczół i motyli ze względu na wysoką wydajność miodową. Owoce rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria). Rośnie na słonecznych stokach, łąkach, miedzach i ugorach.

MNISZEK LEKARSKI (Taraxacum officinale)
Bardzo pospolita bylina z rodziny astrowatych (to znany powszechnie mlecz). Ma kuliste, intensywnie żółte kwiaty. Jest wykorzystywany jako roślina jadalna, miododajna i lecznicza (ma działanie przeciwcukrzycowe i potencjalne przeciwnowotworowe, wspiera też pracę wątroby).

MYDLNICA LEKARSKA (Saponaria officinalis L.)
Roślina wieloletnia z rodziny goździkowatych. Ma dość duże, białe lub delikatnie różowe kwiaty. Jest rośliną ozdobną i leczniczą.

RUMIANEK POSPOLITY (Matricaria chamomilla L.)
To gatunek rośliny z rodziny astrowatych, rośnie do 60 cm wysokości, kwiaty zebrane w koszyczek. Znany jest ze swoich właściwości leczniczych: przeciwzapalnych i przeciwskurczowych układu pokarmowego, ma też działanie przeciwalergiczne. Użyty zewnętrznie przeciwdziała stanom zapalnym skóry (owrzodzenia, rumień, oparzenia).

STOKROTKA POSPOLITA (Bellis perennis)
To jedna z najbardziej rozpoznawalnych roślin łąkowych. Jest wieloletnia i pochodzi z rodziny astrowatych. Ma lecznicze właściwości. Jest w całości jadalna.

WROTYCZ POSPOLITY (Tanacetum vulgare L.)
Gatunek należący do astrowatych. Błyskawicznie i silnie się rozrasta. Ma duże liście i żółte kwiaty ułożone w koszyczki. Zapach wrotyczu skutecznie odstrasza owady (przypomina zapach kamfory).

WYKA PTASIA (Vicia cracca)
Wieloletnia roślina z rodziny motylkowatych. Wytwarza delikatne, wijące się pędy. Ma fioletowe kwiaty jednostronne, wyrastające na szypułce w kącie liścia. Jest chętnie zjadana przez zwierzęta.

ZŁOCIEŃ WŁAŚCIWY (Leucanthemum vulgare)
Gatunek z rodziny astrowatych. Ma delikatnie owłosioną łodygę, która dorasta nawet do 1 m wysokości. Ma białe kwiaty z żółtym środkiem. Liście mają kształt lancetowaty lub łopatkowaty i są ząbkowane. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

ŻMIJOWIEC ZWYCZAJNY (Echium vulgare)
To roślina niezwykle miododajna. Ma grubą łodygę, która dorasta nawet do 100 cm wysokości. Barwa kwiatów żmijowca zwyczajnego zależy od stopnia kwasowości soku komórkowego – w młodych kwiatach jest kwaśny, co daje im czerwoną barwę, a w dojrzałych obojętny lub zasadowy, co daje im kolor niebieski.

Zwierzęta polskich łąk

Łąki na Bytomskich Błoniach są ekosystemem półnaturalnym, koszonym dwa razy do roku. Tworzy go zbiorowisko wieloletnich traw i ziół, stanowiące jednocześnie siedlisko różnych gatunków zwierząt – ptaków, drobnych ssaków, pająków i owadów.

Owady zapylające kwiaty

Owady są bardzo istotną i pożyteczną grupą zwierząt łąkowych. Należą do nich: pszczoły, trzmiele, muchówki, chrząszcze i motyle.

PSZCZOŁA MIODNA (Apis mellifera)
Zbierają nektar i pyłek kwiatów, który jest ich pożywieniem i zapylają rośliny owadopylne. Rośliny, które dostarczają pszczołom surowca do produkcji miodu są nazywane miododajnymi. Długość ciała królowej ok. 20 mm długości, robotnica 12- 14 mm, a samiec 16-18 mm. Tułów i odwłok pokryte są gęstymi, żółtawymi włoskami. Robotnice zaopatrzone są w żądło, które służy do obrony przed innymi, wrogimi owadami. Pszczoły tworzą duże rodziny zwane rojami, które mogą liczyć ok 30 tysięcy osobników, ale bywają rodziny skupiające nawet 80 tysięcy owadów. W naturze rodziny mieszkały w dziuplach starych drzew, obecnie gniazda mieszczą się w ulach.

TRZMIEL ZIEMNY (Bombus terrastris)
Trzmiele należą do rodziny pszczołowatych (Apidae). Trzmiel to zwyczajowa nazwa dużej, krępej i gęsto owłosionej pszczoły o czarnym ubarwieniu, zwykle z szerokimi, poprzecznymi, żółtymi lub pomarańczowymi pasami. W literaturze polskiej nazwą „trzmiel” określane są społeczne pszczoły z rodzaju Bombus. Najpospolitszy trzmiel ziemny osiąga 28 mm długości i głośno brzęczy w czasie lotu. Występuje na otwartych przestrzeniach: łąkach, brzegach lasów, polach. Trzmiele tworzą rodziny – od 50 do 500 osobników. Gniazdują w ziemi w korytarzach wygrzebanych przez samicę, w  opuszczonych norach kretów lub gryzoni, pod kamieniami. Trzmiele podlegają w Polsce ochronie prawnej.

BZYG PRĄŻKOWANY (Episyrphus balteatus)
To owad – muchówka z rodziny bzygowatych. Bzygi nie tworzą rodzin i nie zakładają gniazd, samica składa jaja na roślinach w pobliżu kolonii mszyc, którymi żywią się larwy. Owad o  żółtym odwłoku w czarne prążki, długość ciała 10-12 mm. Skrzydła są przeźroczyste z wyraźnym użyłkowaniem. Z wyglądu bardzo podobny do osy. Cechą odróżniającą jest zielonkawy tułów i duże, czarno-brązowe oczy, otaczające prawie całkowicie głowę. Nie ma żądła i jest nieszkodliwy.

RUSAŁKA PAWIK (Aglais io)
Owad – motyl z rodziny rusałkowatych. Długość ciała 35 mm, rozpiętość skrzydeł 50-55 mm. Ma brązowo-czerwone skrzydła z  niebiesko-czarnymi plamki („pawie oczka”) na końcach przednich i tylnych skrzydeł. Jest bezpieczny, nie ma żądła. Rusałki nie tworzą rodzin. Nie zakładają gniazd, samica składa jaja na pokrzywach, którymi żywią się larwy. Dorosłe motyle zimują w wilgotnych i ciemnych kryjówkach, np. jaskinie, szczeliny w skałach, nory ssaków.

PAŹ KRÓLOWEJ (Papilio machaon)
To gatunek motyla dziennego z rodziny paziowatych. Skrzydła są żółte, z czarnymi i niebieskimi wzorami, dwiema czerwonymi kropkami przy końcu wewnętrznej ich krawędzi. Skrzydła są opatrzone ogonkami, ich rozpiętość wynosi 60-80 mm.

Owady nie zapylające kwiatów

BIEDRONKA SIEDMIOKROPKA (Coccinella septempunctata)
Owad ten zwany jest też bożą krówką. To gatunek chrząszcza z rodziny biedronkowatych. Ciało długości od 6 do 8 mm. Głowa czarna z jasnymi plamkami przy oczach. Błyszczące, czerwone pokrywy mają łącznie 7 czarnych kropek: trzy na każdej z nich i jedną wspólną, zlokalizowaną pod tarczką. Ponadto po bokach tarczki występują na pokrywach dwie białe plamki. Biedronka ta odżywia się mszycami, czerwcami, miodówkami i przędziorkami, a także drobnymi larwami motyli i muchówek. Dorosła biedronka zjada kilkadziesiąt mszyc dziennie, a jej larwa zjada do ponad 600 mszyc w ciągu swojego rozwoju.

PASIKONIK ZIELONY (Tettigonia viridissima)
Mierzy od 4 do nawet 10 cm (razem ze skrzydłami) – i ma piękne soczyście zielone ubarwienie. Dzięki temu wcale nie jest łatwo wypatrzyć go w trawie. Jest też bardzo ruchliwy – całkiem dobrze lata i jest bardzo skoczny. Pasikoniki są drapieżnikami – dorosłe osobniki żywią się głównie mniejszymi owadami (muchami, gąsienicami i motylami). Duże oczy, silne odnóża, długie czułki oraz silnie rozwinięty aparat gębowy typu gryzącego czynią z nich sprawnych myśliwych. W ciepłe sierpniowe popołudnia i noce można usłyszeć miłe dla ucha dźwięki wydawane przez pasikoniki. Jest to możliwe dzięki narządom strydulacyjnym, które posiadają te owady. Ich pocieranie wywołuje charakterystyczne cykanie, które ma zwabić samice.

KONIK POLNY (Chorthippus)
Konik polny to potoczna nazwa skaczącego szarańczaka z rodzaju Chorthippus. Pod względem budowy ciała koniki polne są podobne do pasikoników, ale są od nich mniejsze i nie mają zielonej barwy tylko są brązowe (w różnych odcieniach brązu). Koniki polne są bardzo skoczne i płochliwe. Mają długie i silne odnóża tylne, które pozwalają im daleko skakać. Podobnie jak pasikoniki pocierają odnóżami o skrzydła, wyniku czego powstają charakterystyczne dźwięki. Koniki polne żywią się najczęściej trawą, zbożem i liśćmi – niektóre gatunki potrafią wyrządzić wiele szkód w uprawach. Co ciekawe, koniki polne padają często łupem pasikoników. Dla człowieka owady te są całkowicie niegroźne.

ŚWIERSZCZ POLNY (Gryllus campestris) 
Świerszcze polne są bardzo często mylone z pasikonikami i konikami polnymi. Często je słychać na łąkach, ale są trudne do zaobserwowania, gdyż żyją zagrzebane w ziemi w wykopanych przez siebie norkach. Ich norki mają głębokość nawet 40 cm – wychylają się z nich tylko na czas wieczornych koncertów, są bardzo płochliwe. W porównaniu do pasikoników są o wiele mniejsze (mierzą ok. 2,5 cm) i mają ciemne ubarwienie (zwykle smoliście czarne). Z wyglądu są bardzo niepozorne i przypominają trochę chrząszcze. Mają duże głowy, na nich małe oczy, bardzo długie czułki i potężny aparat gębowy typu gryzącego. Żywią się głównie roślinami: trawą, ziołami, ale nie pogardzą też małymi owadami. Nie umieją latać, ale są bardzo skoczne. Ich donośne cykanie na łąkach można usłyszeć do maja końca czerwca (co ciekawe, jego natężenie zależy od wieku samca). One również zawdzięczają je narządom strydulacyjnym.  Owady te są w naszym kraju pod ochroną, gdyż grozi im wyginięcie.

Płazy

ŻABA TRAWNA (Rana temporaria)
To gatunek płaza z rodziny żabowatych, należy do tzw. żab brunatnych, która to nazwa bierze się od koloru jej skóry. Zasiedla różnorodne siedliska klimatu umiarkowanego, m.in. łąki. Rozmnaża się w płytkich zbiornikach wodnych. Osobniki dorosłe są mięsożerne, poza sezonem rozrodczym wiodą lądowy tryb życia, polując zmierzchem i nocą.

ROPUCHA ZIELONA (Bufotes viridis)
Pospolity gatunek płaza z rodziny ropuchowatych. Wyróżnia się zieloną barwą. Zasiedla zróżnicowane siedliska, preferuje ląd nad wodę, lubi miejsca silnie nasłonecznione. Żywi się drobnymi bezkręgowcami. Samica składa w zbiorniku wodnym kilka tysięcy jaj, z których wylęgają się kijanki. Długość ciała wynosi od 5 so 12 cm, przy czym samice, osiągające średnio 10,5 cm, przerastają samce, mierzące tylko 8,5 cm (dymorfizm płciowy). Oczy mają poziomą źrenicę, a skórę pokrywają brodawki. W czasie sezonu rozrodczego samce są bardziej zielone od bardziej szarych samic.

Gady

JASZCZURKA ZWINKA (Lacerta agilis)
Najczęściej spotykany gad w Polsce, osiąga ok. 24 cm długości. Odżywia się owadami, pająkami i wijami. Podczas godów samce zmieniają kolor (ich boki i szyja staja się zielone), a w obecności samicy toczą ze sobą walki. Samice jaszczurek składają do jamek w ziemi 5-15 jaj, z których po dwóch miesiącach wylęgają się młode jaszczurki. Mają one wtedy około 5 cm i są bardzo podobne do dorosłych jaszczurek. W razie zagrożenia jaszczurki zwinki potrafią odrzucić ogon, który im po pewnym czasie odrasta. Najczęściej można je spotkać na nasłonecznionych skarpach, polanach, kamieniach. Na zimę zapadają w sen zimowy. Są gatunkiem chronionym.

JASZCZURKA ŻYWORODNA (Lacerta vivipara)
Jest aktywna w ciągu dnia. Ma oliwkowo-brązowy grzbiet ciała, na którym występują trzy rzędy ciemnobrązowych plamek, poprzedzielanych wstęgami plamek koloru żółtego. Dymorfizm płciowy u tego gatunku jest słabo zaznaczony i przejawia się podczas okresu rozrodczego, poprzez różnice w ubarwieniu strony brzusznej samicy (biała barwa) i samca (barwa pomarańczowa), natomiast sama długość ciała jest podobna u obydwu płci i wynosi ok. 15 cm. W Polsce występuje powszechnie na terenie całego kraju, m.in. w pobliżu zbiorników i cieków wodnych.

Ssaki

KRET EUROPEJSKI (Talpa europaea) 
To gatunek owadożernego ssaka z rodziny kretowatych. Ciało ma kształt walcowaty o długość do 17–20 cm i jest pokryte czarną sierścią, charakteryzującą się wyjątkową gęstością włosów. Pysk o ryjkowatym kształcie, zaopatrzony w 44 zęby. Silne, łopatowate łapy (zwłaszcza przednie) z mocnymi zagiętymi do tyłu pazurami są przystosowane do kopania podziemnych tuneli, które drąży na głębokości 20–50 cm z prędkością 12–15 m/dobę. Śladem jego pracy na powierzchni ziemi są kopce. Odżywia się dżdżownicami, larwami owadów i drobnymi kręgowcami, które lokalizuje dzięki czułemu słuchowi oraz włosom czuciowym na pysku i ogonie, czułym na drgania. Na powierzchni ziemi porusza się niezdarnie i rzadko się na niej pojawia.

MYSZ POLNA (Apodemus agrarius) 
To gatunek niewielkiego gryzonia z rodziny myszowatych, przedstawiciel rodzaju myszarka (Apodemus), zamieszkujący głównie niziny i preferujący obszary wilgotne. Jest to mały gryzoń, jego ciało wraz z głową osiąga długość 6,4–12,5 cm, ogon ma 5,3–9 cm. Futro grzbietu jest rdzawobrązowe lub żółtobrązowe z wyraźną czarną pręgą szerokości ok. 4 mm, ciągnącą się od głowy, wzdłuż kręgosłupa, po nasadę ogona. Spód ciała jest biały lub popielaty, wyraźnie odcinający się kolorem od boków. Młode osobniki mają bardziej szare ubarwienie niż dorosłe. Prowadzi dzienny, naziemny tryb życia. Żywi się korzeniami, ziarnem, nasionami, jagodami i owadami.

Znaczenie łąk

Z punktu widzenia ochrony przyrody, największe znaczenie mają nasze łąki naturalne i półnaturalne, szczególnie te obszary półnaturalnych zbiorowisk trawiastych, które są zagospodarowane w sposób tradycyjny, czyli ekstensywnie (gospodarka rolna bez stosowania środków chemicznych i ciężkiego sprzętu). Użytki zielone, w tym ekstensywne trwałe łąki kośne i pastwiska, są obecnie najczęściej spotykane w dolinach rzek. Obszary łąk półnaturalnych i naturalnych odgrywają bardzo ważną rolę w ochronie walorów przyrodniczych nie tylko kraju, ale i całej Europy.

Zbiorowiska trwałych łąk mają ogromną wartość dla ochrony krajobrazu. W zależności od dominujących barw kwitnących ziół, obserwuje się sezonową zmienność kolorowych aspektów runi łąkowej, od białych i żółtych wiosną do ciemnoczerwonych i brązowych jesienią. Zbiorowiska łąkowe Polski tworzy około 400 gatunków samych tylko roślin wyższych. 25 z 44 spotykanych w Polsce gatunków roślin chronionych na mocy Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, występuje w krajobrazie rolniczym – głównie na łąkach i murawach.

Zbiorowiska trawiaste tworzą także ostoje dla licznych gatunków zwierząt, w tym dla prawie 700 kręgowców, włączając w to ponad 100 gatunków ptaków. Z tej liczby 34 gatunki ptaków są objęte ochroną na mocy unijnej Dyrektywy Ptasiej. Z siedlisk łąkowych korzystają także duże ssaki, takie jak, np. sarny i łosie, które znajdują tam pożywienia i ochronę w czasie swych wędrówek. Wielogatunkowe barwne łąki stanowią miejsca bytowania i rozwoju owadów, zwłaszcza owadów zapylających kwiaty, bez których produkcja większości drzew owocowych i wielu roślin warzywnych byłaby niemożliwa.

Zioła pastewne bogate w białko, składniki mineralne i substancje lecznicze stanowią istotny składnik diety zwierząt roślinożernych – także hodowlanych. Stwierdzono, że siano pozbawione takich gatunków roślin, jak np.: mniszek lekarski, krwawnik pospolity, brodawnik jesienny i babka lancetowata w zbiorowiskach łąkowo-pastwiskowych, nie ma pełnych wartości odżywczych i te braki mogą się ujemnie odbijać na zdrowiu zwierząt.

Obszary łąkowo-pastwiskowe odgrywają istotne funkcje klimatyczne w krajobrazie – głównie ze względu produkcję tlenu przez roślinność łąkową oraz nasycanie powietrza parą wodną. Wyniki niektórych badań wskazują, że, w ciągu tylko jednego dnia, zwarta darń zielna pochłania w procesie fotosyntezy około 130 kg dwutlenku węgla w przeliczeniu na powierzchnię 1 ha, a odprowadza w tym czasie do atmosfery około 100 kg tlenu. Jednocześnie, dzięki transpiracji, roślinność z 1 ha łąki w ciągu doby oddaje do atmosfery duże ilości pary wodnej, nawet do około 2 500 litrów wody, co sprzyja oczyszczaniu powietrza z pyłów.

Zagrożenia i ochrona łąk

W Polsce i w Europie wiele typów łąk oraz związanych z nimi gatunków roślin i zwierząt ginie w wyniku zmiany w użytkowaniu – odejścia od tradycyjnych, ekstensywnych sposobów gospodarowania w tym wypasu łąk. Część łąk zostaje przekształcona w ziemie orne lub grunty budowlane. Część przestaje być użytkowana, porastając krzewami i drzewami, część jest zbyt intensywnie eksploatowana. W obu przypadkach prowadzi to do zmian w składzie gatunkowym zbiorowisk roślinnych i ustępowania cennych, zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Dodatkowym czynnikiem zagrożenia tych zbiorowisk jest nadmierne osuszanie się siedlisk spowodowane prowadzonymi przez dziesięciolecia melioracjami. Poważnym zagrożeniem są też pożary, nie tylko naturalne, ale też wywołane przez ludzi stosujących zabieg wiosennego wypalania traw. Jest on zabroniony i niszczycielski dla flory i fauny łąk.

Ginące łąki wymagają ochrony czynnej – przywracania lub podtrzymywania tradycyjnych metod użytkowania. W krajach Unii Europejskiej, a więc także w Polsce, wiele typów siedliskowych łąk podlega ochronie zgodnie z dyrektywą siedliskową i wymaga wyznaczenia dla ich zachowania obszarów Natura 2000 (należą do nich m.in. Bytomskie Błonia). W celu utrzymania łąk ekstensywnych obowiązuje w Unii Europejskiej system dopłat rolno-środowiskowych. Ponadto najcenniejsze fragmenty łąk mogą być chronione jako użytki ekologiczne, co umożliwia ich dalsze, bezproblemowe użytkowanie rolnicze.

Źródła

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C4%85ka
https://www.medianauka.pl/rosliny-lakowe
https://atlas-roslin.pl/rosliny-lakowe.htm
https://polki.pl/dom/ogrod-i-balkon,rosliny-lakowe-zielnik-dokladnie-opisy-nazwy-i-zdjecia,10440093,artykul.html
https://fajnyogrod.pl/porady/koniczyna-lakowa-krok-po-kroku-opis-wystepowanie-zastosowanie/
https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/leki/krwawnik-pospolity-wlasciwosci-i-zastosowanie-aa-gCQr-kz7w-GsfC.html
https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/leki/mniszek-lekarski-zastosowanie-mniszka-lekarskiego-aa-n1TD-Yj6d-84gx.html
https://fajnyogrod.pl/porady/firletka-poszarpana-informacje-uprawa-rozmnazanie/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rumianek_pospolity
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stokrotka_pospolita
http://naturanapokolenia.pl/ekosystemy-laki/
https://budujesz.info/trawy-lakowe/
https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/leki/chaber-blawatek-wlasciwosci-i-zastosowanie-aa-GTTh-4nKz-S6iB.html
https://zywienie.medonet.pl/produkty-spozywcze/ziola/bluszczyk-kurdybanek-wlasciwosci-i-dzialanie-na-organizm/w52b1zs
https://www.medonet.pl/zdrowie,kozlek-lekarski—wlasciwosci–dzialanie–wykorzystanie,artykul,1727066.html
https://ogrodniczyraj.pl/produkt/spokojny-sen-valeriana-officinalis-kozlek-lekarski/
https://ziolana.pl/na-co-jest-cykoria-podroznik/
https://www.medianauka.pl/dzwonek-jednostronny
https://www.medianauka.pl/galeria-jaskier-ostry
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaskier_ostry
https://pl.wikipedia.org/wiki/K%C4%85kol_polny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Krwawnik_pospolity
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81opian_wi%C4%99kszy
https://naturapluszdrowie.pl/lopian-przyjaciel-straznik-zdrowia/
https://www.medonet.pl/zdrowie,macierzanka—sklad–wlasciwosci–zastosowanie,artykul,1729225.html
https://www.medianauka.pl/macierzanka-zwyczajna
https://zielonyogrodek.pl/katalog-roslin/jednoroczne-dwuletnie/9525-mak-polny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mak_polny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82ajek_p%C5%82askolistny
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pszczo%C5%82a_miodna
https://pl.wikipedia.org/wiki/Trzmiel
https://www.national-geographic.pl/artykul/trzmiel-czy-bk-czy-dobrze-je-nazywasz#Trzmiel+i+b%C4%85k+%E2%80%93+czym+si%C4%99+r%C3%B3%C5%BCni%C4%85%3F
https://www.ekologia.pl/ciekawostki/trzmiel-opis-wystepowanie-i-zdjecia-owad-trzmiel-ciekawostki,17026.html
https://www.greenpeace.org/static/planet4-poland-stateless/2019/06/32dcbdc7-greenpeace_scenariusze_lekcji_zapylacze.pdf
https://www.medianauka.pl/bzyg-prazkowany
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rusa%C5%82ka_pawik
https://swiatmakro.com/2014/04/01/rusalka-pawik-aglais-io-mistrzyni-podstepow/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%BA_kr%C3%B3lowej
https://pl.wikipedia.org/wiki/Biedronka_siedmiokropka
https://fajnepodroze.pl/biedronki-ciekawostki-dla-dzieci/
https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/choroby-pasozytnicze/pasikonik-swierszcz-konik-polny-jak-je-odroznic-czy-moga-nas-ugryzc-aa-5EEs-S3ZV-iiVo.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awierszcz_polny
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBaba_trawna#Wyst%C4%99powanie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ropucha_zielona
https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/ropucha-zielona-opis-wystepowanie-i-zdjecia-plaz-ropucha-zielona-ciekawostki,20558.html
https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/gady/jaszczurka-zwinka
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaszczurka_zwinka
https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/jaszczurka-zyworodna-opis-wystepowanie-i-zdjecia-gad-jaszczurka-zyworodna-ciekawostki,20713.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaszczurka_%C5%BCyworodna
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kret_europejski
https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/mysz-polna-myszarka-polna-opis-wystepowanie-i-zdjecia-zwierze-mysz-polna-ciekawostki,24173.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Myszarka_polna